بهترین جیره غذایی اسب چه شرایط باید داشته باشد؟

بهترین جیره اسب

امروزه تغذیه اسب نیز مانند سایر حیوانات تحت مالکیت جامعه انسانی روز به روز تخصصی تر می شود. به ویژه اسب های دارای کاربردهای ویژه مانند اسب های ورزشی یا مسابقه ای (اسب های کورسی، اسب های مسابقات پرش، مسابقات ارابه رانی، مسابقات استقامتی و چوگان و...) و اسب های مسابقات زیبایی یا اسب های دارای نژاد، اصالت یا اصطلاحاً خون برتر به دلیل ارزش بالا یا فعالیت ورزشی سنگینی که دارند دارای اختصاصات تغذیه ای خاص خود هستند که بالانس نمودن و تولید فرمول خوراک بهینه را برای آنها به یک امر بسیار پرجزئیات تبدیل نموده است.

فرمول یک جیره بهینه با توجه به نژاد، سن، جنسیت، نوع کاربرد اسب (اسب تولیدی مانند سیلمی ها و مادیان ها، اسب ورزشی و مسابقات زیبایی، اسب های دارای فعالیت سواری تفریحی یا اسب های پانسیونی و...) و اینکه اسب امکان چرا در مرتع دارد یا نه و موارد خاص مانند سابقه بیماری ها (به خصوص مواردی مانند کولیک یا لنگش و لمینیت ناشی از تغذیه و...) و البته بی شمار موارد دیگر بالانس می شود و در نهایت با نزدیک ترین آنالیز به مشخصات مدنظر در فرمول تولید و در اختیار اسب قرار می گیرد.

در کنار فرمول جیره اسب ها، نحوه تولید آن، اندازه ذرات و بافت خوراک، خوش خوراکی، نحوه و دفعات خوراک دهی و موارد دیگر مرتبط با مدیریت تغذیه ای اسب ها نیز در اینکه یک تغذیه بهینه برای اسب انجام شود، نقش بسیار مهمی دارند. در ادامه مقاله تلاش می شود که به نکات اصلی مورد نیاز برای جیره یا تغذیه بهینه در اسب ها پرداخته شود. البته که اگر فرد اسب دار یا هر فرد مسئول تغذیه اسب دارای تجربه و دانش فنی کافی نباشد، باید حتماً برای تغذیه بهینه و تولید بهترین جیره ممکن برای اسب های تحت مدیریت خود از مشاوره و آموزش های افراد متخصص در حد بالایی بهره ببرد.

غذای اسب چیست؟

خوراک یک اسب باید به طور کلی با توجه به شرایط و نیازهای آن، برآورده کننده مقادیر کافی از احتیاجات به گروه های اصلی مواد مغذی حیاتی و مورد نیاز؛ مانند ویتامین ها، عناصر معدنی، منابع انرژی (کربوهیدرات های غیر فیبری یا چربی ها)، اسیدهای چرب ضروری و مفید (به ویژه اسیدهای چرب دارای چندبنددوگانه یا PUFA و به طور ویژه تر اسیدهای چرب اُمگا-3 و اُمگا-6)، پروتئین ها و اسیدهای آمینه، منابع فیبری و... است. با توجه به اینکه اسب ها ذاتاً حیواناتی علفخوار هستند، جیره آنها بر پایه علوفه (به ویژه یونجه و کاه) قرار دارد که در تغذیه مدرن اسب ها یک بخش دیگر تحت عنوان کنسانتره اسب نیز در کنار آن حتماً لحاظ می شود. زیرا امروزه در بسیاری از موارد اطمینان وجود دارد که علوفه به تنهایی برآورده کننده نیازهای تغذیه اسب ها به ویژه گروه های خاصی مانند مادیان های آبستن، کره اسب های در حال رشد، اسب های ورزشی و مسابقه ای، اسب های مسن و ضعیف و... نیست.

به همین جهت کل خوراک روزانه یک اسب شامل منابع علوفه ای و کنسانتره می شود که کنسانتره خود شامل دانه های غلات (ذرت، جو و...) و سایر منابع کربوهیدرات ها و انرژی مورد نیاز (مانند چربی ها، روغن ها یا پودرچربی)، منابع اسیدهای چرب مفید یا ضروری (منابع روغنی اسیدهای چرب اُمگا-3 و اُمگا-6 و ویتامین های بسیار مهم محلول در چربی؛ مانند ویتامین E و D)، کنجاله ها و تفاله ها یا فراورده های فرعی صنایع غذایی و روغن کشی (به ویژه کنجاله سویا)، مکمل اسب یا پیش مخلوط های حاوی ریزمغذی های حیاتی و ضروری مانند ویتامین ها، مواد معدنی، اسیدهای آمینه و... و البته سایر افزودنی های خوراکی مورد نیاز با توجه به شرایط و نیازهای اسب ها می شود.

مطالعه بیشتر: بهترین روغن خوراکی اسب

در ادامه مقاله تلاش بر این است که توضیح مختصری از مواد خوراکی اصلی مورد کاربرد در جیره اسب ها ارائه شود. این موارد علاوه بر علوفه و کنسانتره و اجزای کنسانتره، آب را هم شامل می شود که جز اساسی و غیر قابل اغماض از تغذیه اصولی، مدرن و مناسب اسب ها است. هر گونه غفلت در مورد این موارد و کیفیت، کمیت و سهولت دسترسی به آنها و حتی موردی مانند آب نیز می تواند علاوه بر کاهش رشد کره اسب ها و عملکرد اسب ها، در شرایط وجود معضلات و کمبودهای شدید برای سلامت و حتی حیات اسب ها خطرناک باشد.

1 - علوفه (به ویژه یونجه)

همان طور که گفته شد، اصولاً ذات اسب ها به عنوان یک حیوان گیاهخوار و علفخوار شناخته می شود که علوفه پایه تغذیه آنها را شکل می دهد. در استفاده از علوفه برای تغذیه اسب ها باید علاوه بر توجه به کیفیت و کمیت استفاده از آنها و اندازه ذرات آنها به فیزیولوژی خاص دستگاه گوارش اسب ها در بین حیوانات علفخوار نیز توجه شود. اسب ها با اینکه حیوانات علفخوار هستند، اما مانند چند معده ای ها یا نشخوارکنندگانی مانند گاوها دارای معده بزرگ چند قسمتی نیستند و معده ای کوچک نسبت به جثه خود دارند.

همچنین، بر خلاف نشخوارکنندگان چند معده ای، اسب ها هضم میکروبی فیبر خوراک (عمدتاً از منشأ علوفه خوراک) را در قسمت جلویی دستگاه گوارش انجام نمی دهند (فاقد شکمبه برای این کار) و هضم کننده در قسمت عقبی دستگاه گوارش (Hindgut fermentator) هستند. به ویژه جمعیت میکروارگانیسم های هم زیست با حیوان که در روده بزرگ و کولون مستقر هستند نقش اساسی را در هضم فیبر به عهده دارند.

این موارد باعث می شود که استفاده از علوفه در تغذیه اسب ها تفاوت های خاص خود را با سایر علفخواران و به ویژه دام های نشخوارکننده داشته باشد. اگر کیفیت و کمیت مناسب، اندازه ذرات مناسب و دفعات خوراک دهی منظم و کافی در طول روز لحاظ نشود می تواند یکی از دلایل بروز معضلات آزاردهنده و حتی کشنده ای مانند کولیک شدید باشد. اگر نسبت علوفه به کنسانتره در خوراک مصرفی روزانه اسب ها مناسب نباشد (به خصوص پایین باشد) می تواند منجر به معضلاتی مانند زخم معده (به خصوص نوع EGUS یا Equine squamous gastric ulcer syndrome) شود.

یونجه و کاه را می توان پرکاربردترین منابع علوفه ای در تغذیه اسب ها در سرتاسر جهان و ایران به حساب آورد. در مقابل یونجه که منبع مناسبی از انرژی و پروتئین، کلسیم، ویتامین هایی مانند ویتامین آ و... است، کاه یک منبع خوراکی بسیار کم کالری و دارای محتوای مواد مغذی بسیار پایین تر است که موارد استفاده خاص خود مانند کنترل وزن در اسب های دارای فعالیت بدنی کم و دارای معضل چاقی را دارد.

البته استفاده از کاه غنی شده با اوره نیز در تغذیه اسب ها مشاهده شده که با توجه به ریسک های خاص استفاده از اوره باید در مورد آن احتیاط لازم را داشت و اطلاعات لازم از افراد متخصص قبل از هر اقدامی در مورد مصرف آن اخذ شود.

مطالعه بیشتر: خواص کاه گندم برای دام

همچنین، اصولاً حفظ وزن و استایل مناسب در اسب ها جزو مبانی مدیریت تغذیه و نگهداری از آنها است که مقاله "" بیشتر این موضوع مهم را شرح می دهد

2 - غلات

دانه های غلات مانند ذرت و جو از قدیم به عنوان منبع انرژی خوب و مطمئنی در کنار علوفه برای تغذیه اسب ها شناخته شده بودند. معمولاً دانه های غلات حدود 50 درصد محتوای انرژی بالاتری حتی در مقایسه با یونجه های باکیفیت دارند که به متخصصین بالانس جیره اسب ها کمک می کند تا احتیاجات انرژی اسب های دارای فعالیت بدنی بالا، مادیان های شیرده یا در اواخر دوران آبستنی و سایر اسب های محتاج به مصرف انرژی بالاتر را برآورده کنند.

غلات به عنوان یک گروه عمده از منابع تأمین انرژی به وسیله محتوای بالای نشاسته خود می توانند چالش ها و مزایای خاص خود را در تغذیه داشته باشند. اگر به دلیل خوش خوراکی بالایی که معمولاً دانه های غلات به ویژه در مقایسه با علوفه دارند، بیش از حد مصرف شوند می توانند منجر به معضلات جدی مانند کولیک یا اسهال و حتی لنگش یا لمینیت (لمینیت تغذیه ای) شود. تحقیقات و مطالعات مختلف نشان داده که بیشترین ترجیح اسب ها در انتخاب خوراک را غلات خوش خوراک و شیرین مانند ذرت، جو و گندم و سپس چاودار و... شامل می شود.

باید انتخاب غلات مصرفی در جیره روزانه، میزان مصرف، دفعات مصرف و ترکیب یکنواخت یا متجانس کنسانتره را در طول روز به شکلی تنظیم نمود که در کنار مصرف مقادیر کافی از غلات در ترکیب کنسانتره مصرفی روزانه و تأمین احتیاجاتی مانند انرژی (منبع عمده انرژی جیره) و به میزان کمتر پروتئین و اسیدهای آمینه (البته در برخی از اسیدهای آمینه مانند لیزین عمدتاً دچار کمبود هستند)، ویتامین ها، برخی مواد معدنی و... معضلاتی که در بالا گفته شد ایجاد نشوند.

مطالعه بیشتر: 9 مورد مهم برای حفظ تعادل وزن اسب ها

3 - مکمل اسب

مکمل ها امروزه کاربرد گسترده ای در تغذیه اسب ها دارند که به ویژه برای پوشش خلأهای موجود در ترکیب کل خوراک مصرفی (مجموعه علوفه و کنسانتره) از نظر ویتامین ها، مواد معدنی و الکترولیت ها و البته بهبود سلامت و عملکرد اسب ها مورد استفاده هستند. به خصوص امروزه مکمل ها و پیش مخلوط های تخصصی متنوعی برای در بازار وجود دارند که برای اهداف مختلفی مانند کاهش بروز یا عوارض یک مشکل خاص در سلامتی (به عنوان مثال مکمل های مفصلی)، و اصلاح رفتار و عملکرد اسب ها و... فرموله شده اند. حتی مکمل هایی وجود دارند که برای افزایش درخشندگی و زیبایی پوشش بدنی اسب در بازار عرضه شده اند.

مطالعه بیشتر: 7 عامل موثر در سلامت و درخشش پوست اسب

توصیه شده که برای انتخاب مکمل های ضروری یا مفید جهت هر اسب به متخصصین مربوطه مراجعه شود و از مصرف سلیقه ای یا افراطی مکمل ها اجتناب شود. مکمل های تخصصی متنوعی که برای هر گروه از اسب ها (مانند مکمل رشد یا مکمل ویژه اسب های کورسی، مکمل مخصوص سیلمی ها و...) یا بهبود یک عملکرد یا اندام خاص (مانند مکمل سُم، مکمل مفصلی، مکمل اصطلاحاً عضله ساز و...) یا مکمل های عمومی اسب وجود دارند، و توسط شرکت های مختلف یا فرمول های متنوع عرضه می شوند، انتخاب را سخت و پیچیده نموده اند که جهت جلوگیری از انتخاب نامناسب و هدررفتن هزینه صورت گرفته برای خرید مکمل، اخذ مشاوره تخصصی برای انتخاب مکمل بسیار اهمیت دارد.

مطالعه بیشتر: 0 تا 100 ویتامین های موردنیاز بدن اسب

4 - کنسانتره اسب

ترکیب دانه های غلات با کنجاله ها یا سایر منابع پروتئینی غیر علوفه ای و مکمل ها یا پیش مخلوط ها یا سایر افزودنی های مفید و ضروری جهت تکمیل نقص ها و کمبودهای علوفه در تغذیه اسب ها به ترکیبی منتهی می شود که امروزه تحت عنوان کنسانتره ها در تغذیه اسب ها رواج دارند. کنسانتره ها نیز می توانند؛ مانند مکمل ها با توجه به اسب های گروه هدف خود تنوع بسیار بالایی در بازار داشته باشند.

به عنوان مثال کنسانتره های آماده اسب با شکل پودری، پلت یا اصطلاحاً آجیلی یا حتی اخیراً کنسانتره های مرطوب وجود دارند که در بسته بندی های متنوع از نظر شکل و مقدار عرضه می شوند و گروه های مختلف مانند کره اسب ها، مادیان های آبستن، اسب های پرفعالیت و ورزشی یا اسب های مسن و کم فعالیت یا سایر گروه ها را با فرمول خاص خود به عنوان گروه هدف در نظر می گیرند. البته بیشتر اسب هایی مانند اسب های پرفعالیت و ورزشی یا باردار و شیرده که نیازهای انرژی و پروتئینی بیش از آنچه علوفه می تواند تأمین کند، دارند را گروه هدف اصلی کنسانتره ها در نظر می گیرند.

برخی منابع عنوان نموده اند که ممکن است برخی گروه ها به ویژه وقتی به علوفه باکیفیت دسترسی کافی دارند حتی نیاز ضروری یا حیاتی به مصرف هیچ کنسانتره ای نداشته باشند یا نهایتاً مصرف یک مکمل ویتامینه – معدنی مناسب برای آنها کافی باشد. درهرصورت باید این موضوع را در نظر داشت که اسب ها نیاز به مصرف روزانه حداقل خوراکی معادل 2 درصد وزن بدن خود دارند و در بسیاری از منابع توصیه شده که حداقل 50 درصد این خوراک علوفه باشد.

مطالعه بیشتر: راهنمای جامع در مورد کنسانتره اسب: ارزیابی ترکیبات، مزایا و مصرف بهینه

5 - مصرف آب

شاید اکثر متخصصین تغذیه اسب ها همواره در مورد پروتئین، انرژی، چربی، فیبر و... صحبت کنند، اما این با بدیهی پنداشتن آب به عنوان اولویت شماره یک از نظر حیاتی بودن برای حیوان بعد از اکسیژن همراه است. آب در همه امور حیاتی بدن از هضم غذا و روان کاری مفاصل و فیلتراسیون مواد زائد تا سایر سیستم های حیاتی را که با کمبود آن جداً به خطر می افتند، دخیل است. یک رأس اسب می تواند مدت نسبتاً طولانی بدون غذا زنده بماند، اما بدون آب تنها 48 ساعت طول می کشد تا مشکلات عدیده ای مانند کولیک، ضعف و بی حالی محسوس و جدی، نارسایی کلیوی و سایر مشکلات تهدیدکننده زندگی بروز یابند.

میزان آب مورد نیاز روزانه هر اسب می تواند بسته به عوامل مختلف متغیر باشد. به عنوان مثال، نژاد و جثه اسب بسیار در میزان آب مورد نیاز روزانه مؤثر است. یک اسب پونی می تواند نیاز روزانه ای حدود یک چهارم یک اسب نژادهای بزرگ جثه داشته باشد. محاسبه بهتر این است که در نظر گرفته شود به ازای هر 100 کیلوگرم وزن بدن یک اسب به 3 تا 7 لیتر آب در روز نیاز دارد.

یک اسب می تواند با دسترسی به منبع آب تمیز، گوارا و سهل الوصول در طی 5 تا 10 دقیقه آب مورد نیاز روزانه خود را برداشت کند، اما برای اسب هایی که در حال طی نمودن مسیری در یک منطقه طبیعی (به ویژه بیابانی و خشک) نیستند و زمان دسترسی به آب محدود نباشد، دسترسی همیشگی به آب مناسب یک توصیه بسیار مفید است.

در مورد کره اسب ها با وجود اینکه نیاز آبی آنها توسط شیر مادیان برآورده می شود، اما در حدود سن یک ماهگی و با شروع مصرف خوراک خشک ممکن است مصرف آبی تا حدود یک گالن (حدود 4 لیتر) در روز نیز داشته باشند. با افزایش مصرف خوراک خشک و رفتن به سمت قطع مصرف شیر، به طور مداوم نیاز آنها به مصرف آب افزایش می یابد و در اسب های مسن یا کم فعالیت تر نیز میزان نیاز آب روزانه نسبت به اسب های جوان و پرفعالیت کمتر است. عوامل مختلفی مانند حجم فعالیت و تعریق روزانه و دمای هوای محیط و... تعیین کننده آب مورد نیاز روزانه است.

مواد خوراکی ممنوعه برای اسب

مواد خوراکی عموماً به دو دلیل برای اسب ها ممنوع هستند. یا اینکه در اسب های ورزشکار به عنوان دوپینگ محسوب می شوند که البته برای سلامت آنها هم در مواردی می توانند مضر باشند و یا خطراتی برای سلامتی اسب به دنبال داشته باشند. به عنوان مثال ماده تئوبرومین موجود در کاکائو یا شکلات کاکائویی هم به عنوان یک ماده غیرمجاز و دوپینگ به حساب می آید و هم می تواند برای سیستم گوارشی چالش زا باشد و دوزهای بالای آن باعث خونریزی داخلی، کولیک و حتی تشنج، حمله قلبی و مرگ آفرینی شود.

به هر حال امروزه حدود 1100 ماده و ترکیب مختلف توسط انجمن بین المللی ناظران ضد دوپینگ مسابقات سوارکاری (ARCI) به عنوان ماده دارای پتانسیل دوپینگ شناخته شده است و تعداد کثیری از مواد دارای پتانسیل آسیب رسانی به سلامت اسب ها شناخته می شوند. با توجه به این گستردگی فقط در ادامه لیستی از رایج ترین عوامل قابل مصرف خوراکی توسط اسب ها که مشکل زا هستند آورده می شود:

• کاکائو : برای اسب ها هم مانند سگ و گربه مضر است و تئوبرومین آن احتمال بروز تشنج، خونریزی، اسهال، لرزش و... دارد.
• آووکادو : ماده پرسین در آن برای اسب ها سمی است که مشکل تنفسی، کولیک، ضربان نامنظم قلب و اختلال عصبی دارد.
• پیاز و سیر : این مواد و سایر مشابهان آنها مانند پیازچه و موسیر دارای N-پروپیل دی سولفید (عامل کم خونی) هستند.
• سیب زمینی : سیب زمینی خام و گیاه آن که با گل شب بو هم خانواده است (حاوی ماده آتروفین) و برای اسب سمی است.
• گوجه فرنگی : دارای آتروفین یا آتروپین است که می تواند باعث کولیک، یبوست، افزایش ضربان قلب و کاهش بزاق شود.
• گوجه فرنگی سبز : حاوی آلکالوئید که برای روده اسب مضر است. معمولاً مطلوب اسب ها نیست ولی دور نگه داشته شود.
• گوشت : عدم هماهنگی دستگاه گوارش با مصرف مستقیم گوشت، عدم مصرف برای اجتناب از عوارض احتمالی توصیه شده.
• نان و خمیر نان : فسفر بالا و کلسیم پایین که به ضعف استخوانی کمک می کند، نشاسته بالا که مشکلات آن گفته شده.
• محصولات لبنی : اسب بالغ آنزیم های لازم برای هضم لاکتوز را ندارد و باعث ناراحتی شدید گوارشی و اسهال می شود.
• سبزیجات خانواده چلیپایی ها (کلم، بروکلی، کلم پیچ و...) : قند رافینوز باعث تولید گاز زیاد و نفخ، درد شکمی و کولیک

مقدار خوراک مصرفی روزانه اسب ها

میزان مصرف خوراک روزانه هر اسب می تواند بسته به عوامل مختلف مانند نژاد و جثه، سن، میزان فعالیت روزانه، مراحل خاص زندگی مانند آبستنی یا رشد و.... متفاوت باشد. همان طور که اشاره شد معمولاً اسب ها بین یک و نیم تا دو درصد وزن خود در روز خوراک مصرف می کنند (ماده خشک آن حدود 90 درصد). این میزان معادل مقدار یک و نیم تا دو کیلوگرم به ازای هر 100 کیلوگرم وزن بدن است. البته می توان جهت کسب اطمینان برای هر اسب بر اساس جیره فرموله شده و شرایط روز آن اسب میزان خوراک مورد نیاز روزانه و دفعات خوراک دهی و سایر موارد مدیریت خوراک دهی را از مشاور متخصص پرسید.

جمع بندی

با توجه به همه مواردی که گفته شد، تغذیه اصولی اسب ها مستلزم بهره مندی از مواد اولیه لازمه باکیفیت و در مقادیر کافی، وسایل، تجهیزات و سایر امکانات سخت افزاری لازمه و همچنین بهره مندی از خدمات یا منابع آموزشی و آموزش های لازمه جهت تهیه و تولید بهترین فرمول خوراک با توجه به شرایط و نیازهای هر اسب و خوراک دهی اصولی است. سامانه جامع مرغابی (وب سایت و اپلیکیشن) امکان بررسی و مقایسه و انتخاب از بین تمامی موارد مورد نیاز را از بین طیف متنوع و گسترده ای از تولیدکنندگان و تأمین کنندگان برای فعالین عرصه پرورش و نگهداری از اسب ها فراهم نموده است.