با پیشرفت روزافزون صنعت دام و افزایش پتانسیل ژنتیکی دام ها برای تولید، بخش تغذیه دام نیز رشد سریعی را تجربه نمود تا از غافله بهبود توان ژنتیکی دام ها عقب نماند. همزمان با افزایش کمیت و کیفیت تولید و بهره وری، صنعت دام ناگزیر از بهبود تغذیه باید از اتکای صرف به نهاده های عادی خوراک جدا شده و به افزودنی های خوراک دام نیز روی بیاورد تا بتواند تغذیه دام را با نیازهای تولیدی در حال رشد دام ها وفق دهد.
امروزه صنعت تولید افزودنی های خوراک به عنوان یک صنعت روبه رشد جهانی با گردش مالی بسیار گسترده در تلاش است تا بهترین مواد افزودنی خوراک دام از هرجهت را تولید کند و کمک حال بسیار مهمی برای صنعت دام در بخش تغذیه دام باشد. در همین راستا، فن آوری های بسیار پیشرفته نیز هر روزه به صنعت تولید افزودنی های خوراک تزریق می شوند که باعث شده تا این بخش از صنایع مرتبط با دام و طیور به یکی از دانش محورترین و به نوعی پیچیده ترین بخش ها تبدیل شود.
استفاده از افزودنی های خوراک در صنعت دام مدرن دیگر تنها یک پیشنهاد نیست، بلکه به یک الزام مهم تبدیل شده که کاربرد درست و اصولی آن نیاز به بهره مندی از دانش فنی و تجربه بالایی در شناخت مواد افزودنی، مواد خوراک دام، نهاده ها و علم تغذیه و پرورش دام دارد. در ادامه این نوشته تلاش خواهد شد که آشنایی اولیه و پایه ای در مورد افزودنی های رایج و عمده خوراک دام و طیور ارائه شود تا به مخاطبین در گشت و گذار بین غرفه های این بخش کمک کند.
افزودنی های خوراک دام
افزودنی های خوراک شامل مواد اولیه ای می شود که در جیره دام و طیور برای بهبود رشد و راندمان تولید، جلوگیری از بیماری ها و چالش های سلامتی، بهبود استفاده از خوراک (بهبود ضریب تبدیل) و سایر ارتقاهای لازمه در تغذیه دام و طیور در صنعت مدرن دامپروری و مرغداری به کار می رود. هرگونه افزودنی مورد استفاده در خوراک دام باید برای استفاده مراحلی از تأیید علمی و اقتصادی را از جنبه های مختلف طی کند تا با اطمینان قابل قبولی برای دامداران و کارخانه های خوراک دام قابل استفاده باشد.
همچنین، توصیه شده که افزودنی های خوراک دام و خوراک طیور برای هر سن و مرحله تولیدی باید دستورالعمل استفاده مشخصی از نظر میزان و نحوه استفاده داشته باشند تا به ویژه در مورد آن دسته از افزودنی ها که در مقادیر اندکی نسبت به کل جیره روزانه دام ها به آن افزوده می شوند با حداقل خطا و حداکثر عملکرد مورد انتظار بکار روند. این دستورالعمل ها یا آنالیزهای قابل اتکا از کیفیت و محتوای مواد افزودنی را می توان از آزمایشگاه های معتبر خوراک دام و طیور یا نهادهای متولی امر کنترل و نظارت بر کیفیت و ایمنی در کشور تولیدکننده یا محل مصرف آن ها کسب نمود. امروزه افزودنی های عمده و رایج در خوراک دام و طیور در گروه های متنوعی در بازار موجود هستند که در ادامه به آن ها پرداخته خواهد شد.
انواع افزودنی های خوراک دام
افزودنی های خوراک دام به گروه های متنوعی تقسیم می شوند که برخی از آن ها هم در گروه افزودنی ها می توانند قرار گیرند و هم شامل سایر گروه ها مانند نهاده ها می شوند (به عنوان مثال اسیدهای آمینه، اوره و هم گروه های آن ها). به طور کلی رایج ترین و پرکاربردترین گروه های مواد افزودنی خوراک در صنعت دام می تواند شامل موارد زیر باشد:
ویتامین ها و موادمعدنی، مکمل و پیش مخلوط های استفاده شونده در مقادیر بسیار کم (در دام معمولاً یک تا پنج یا برخی مواقع ده درصد از کل جیره)
- اسیدهای آمینه یا اوره و ترکیبات آن (معمولاً در دام به شکل محافظت شده یا پوشش دار)
- آنتی اکسیدان ها (ویتامینی و غیر ویتامینی یا طبیعی و سنتتیک)
- امولسیفایرها (پایدار نگهدارنده های امولسیون ها یا ترکیب ها)
- بایندرها یا ضدعفونی کننده های خوراک (جذب، خنثی کننده و از بین برنده مواد یا عوامل ناخواسته وارد شده به خوراک که توکسین بایندرها مشهورترین و رایج ترین گروه از آن ها هستند)
- پری بیوتیک ها و پروبیوتیک ها و سایر همگروه های آن (بهبود سلامت و عملکرد گوارشی و سایر عملکردها از طریق میکروارگانیسم های مفید و محصولات آن)
-
با فراوانی بسیار کمتر در صنعت دام (بیشتر رایج در صنعت طیور) ترکیباتی مانند:
- اسیدیفایرها (تنظیم کننده های pH یا اسیدیته)،
- مولتی آنزیم ها یا آنزیم های خوراکی (در دام بیشتر نوع پوشش دار توصیه شده)
- ترکیبات بهبوددهنده رشد مانند آنتی بیوتیک های بهبود دهنده رشد (AGP/Antiobiotic Growth Promoters)
- مواد افزودنی بهبوددهنده کیفیت و خواص محصول دام و طیور برای انسان مصرف کننده که می توانند برای خود دام و طیور هم مفید باشند
(معمولاً در سطوح یا اشکالی استفاده می شوند که بتوانند علاوه بر تأمین نیاز دام و طیور در محصولات آن ها نیز به مصرف کننده منتقل شوند. برخی از آن ها در گروه های قبلی نیز قرار دارند و برخی نیز مانند اسیدهای چرب خانواده اُمگا-3 یا اسیدهای چرب CLA در این گروه ها نیستند)
و برخی افزودنی ها که در دام و طیور کمتر رایج هستند یا در مقادیر بسیار اندک رایج هستند مانند:
- طعم دهنده ها و تقویت کننده های طعم
- شیرین کننده های مصنوعی
- رنگ های مجاز خوراکی یا روان کننده ها و...
در هر کدام از این گروه ها می توان مواد و محصولات بسیار متنوعی را تولید نمود که طیف گسترده ای از شرکت ها و کارخانه های تولیدکننده و فروشنده به تولید آن ها اشتغال دارند و باید از استانداردهای مهم و خاصی با توجه به قوانین جهانی یا کشوری در تولید و بسته بندی آن ها پیروی کنند تا محصولاتشان به عنوان محصول مجاز و استاندارد قابل عرضه باشد.
قیمت افزودنی های خوراک دام
همان طور که گفته شد، افزودنی های خوراک دام به دلیل نقش و اهمیتی که امروزه در بهبود خوراک و عملکرد دام دارند و با توجه به حساسیت و فن آوری بالای تولید و استفاده از آن ها (به ویژه برخی گروه های مواد افزودنی خاص)، از نظر لیبل ها و برچسب های مشخصات و گواهی آنالیز (COA/Certificate Of Analysis) و مجوزهای الزامی مربوطه، مورد دقت بالایی در هنگام انتخاب و خرید قرار می گیرند. این موضوع و داشتن این موارد در کنار مؤلفه های کیفی خاص هر کدام از افزودنی های خوراک بر روی قیمت آن ها تأثیر به سزایی دارد.
این مؤلفه های فنی و کیفی، فن آوری به کار رفته در تولید، الزامات بسته بندی جهت حفظ کیفیت و عملکرد محصول داخل آن، کشور تولیدکننده (ایران یا سایر کشورها) و هزینه های تحت تأثیر آن مانند هزینه حمل و نقل، ارزبری واردات، نوسانات نرخ ارز، تعداد واسطه های بین تولیدکننده و مصرف کننده (خرید از نماینده رسمی و دست اول به صرفه تر است)، میزان تقاضا در مقابل میزان عرضه و میزان الزامی بودن استفاده از یک افزودنی خاص برای دام یا طیور و... می توان گفت بیشمار مؤلفه دیگر در قیمت نهایی یک محصول خاص گروه مواد اولیه و نهاده های خوراک یا افزودنی های خوراک دخیل هستند.
خرید افزودنی خوراک دام
با توجه به این مواردی که در بخش قیمت گذاری مواد افزودنی خوراک دام گفته شد، بررسی و مقایسه بین تولیدکنندگان و عرضه کنندگان مختلف مواد افزودنی خوراک دام هرچقدر که مشمول دقت و کنکاش و اخذ مشاوره فنی قرار گیرد، به معنای هدردادن وقت یا انرژی نیست. می توان از وب سایت های جامع مانند وب سایت مرغابی که طیف گسترده ای از تولیدکنندگان، عرضه کنندگان و مشاورین متخصص و مجرب در حوزه افزودنی های خوراک دام یا طیور را در اختیار فعالین صنعت دام و طیور قرار می دهند جهت انجام بهتر و آسان تر این مهم بهره جست.