بدون شک همه می دانند که موجود تازه متولد شده از نظر بدنی ضعیف بوده و برای اینکه بتواند به تدریج قوی شود تنها عامل مهم و تاثیرگذار تغذیه خواهد بود. در دام های سبک و سنگین نیز مانند تمامی جانداران دیگر روزهای اولیه پس از به دنیا آمدن نقش اساسی در آینده و موفقیت گله دام های پرورشی دارد. به ویژه تغذیه روزهای اول یکی از اصول اساسی داشتن دام سالم و دارای بهترین عملکرد نهایی تولید است. به جز آغوز استفاده از جایگزین شیر یا اصطلاحاً شیرخشک دام برای تغذیه گوساله ها می تواند تحت شرایط خاصی مانند محرومیت از شیر مادر به هر دلیل یا کاهش شیر مصرفی برای گوساله ها و بره ها به دلایل اقتصادی توجیه پذیر و عملی باشد.
بسیار مهم است که شیرخشک دارای بهترین فرمول ممکن برای تأمین احتیاجات تغذیه ای گوساله ها یا بره ها باشد و نحوه مصرف، زمان مصرف و برنامه از شیرگیری به بهترین شکل ممکن پی ریزی و انجام شود. اگر ترکیب شیرخشک گوساله دارای فرمول مناسب نباشد، با دما و وسیله شیردهی و روش درست خورانده نشده باشد می تواند باعث اختلال در رشد شود. از سوی دیگر دیرتر از موعد مناسب از شیر گرفتن آن ها نیز می تواند از نظر اقتصادی برای گله به صرفه نباشد.
انواع شیرخشک دام
امروزه با توجه به گسترش روزافزون استفاده از شیرخشک دام در صنعت دامپروری، طیف متنوعی از تولیدات شیرخشک دامی تحت برندهای مختلف در بازار یافت می شوند که تفاوت عمده آن ها در استفاده برای گوساله ها به ترکیب آن و وجود یا عدم وجود افزودنی خورام دام مانند پری بیوتیک ها و پروبیوتیک ها یا ترکیب های نوین ویتامین های مهم مورد نیاز گوساله های در حال رشد برمی گردد.
انتخاب نوع مناسب شیرخشک برای هر گوساله از این لحاظ بسیار مهم است که گوساله ها و بره ها هنوز فاقد سیستم گوارشی دارای قابلیت هضم سلولز و سایر فیبرهای غیر قابل هضم در تک معده ای ها هستند پس باید مواد مغذی مورد نیاز برای این مرحله اساسی از رشد را از خوراک خود دریافت کنند.
به طور خلاصه شیرخشک معمولاٌ به شکل ترکیب شده با آب استفاده می شود و به شکل پودر است که بلافاصله پس از مخلوط شدن با آب دقیقا ظاهری مشابه با شیر پیدا می کند. توجه داشته باشید که شیرخشک از زمان پایان دوره مصرف آغوز تا حتی در مواردی پایان از شیرگیری می تواند مورد مصرف باشد (تدریجاً میزان مصرف به صفر می رسد.
به طور کلی شیر خشک دام با توجه به نوع حیوان و فرایند تولید در انواع مختلفی وجود دارند و در بازار عرضه می شوند که مهم ترین آن ها عبارتند از:
- شیر خشک گاو (شیر خشک گوساله)
- شیر خشک گوسفند
- شیر خشک بز
- شیر خشک اسب
- شیر خشک شتر
هر کدام از شیر خشک های ذکر شده به عنوان یک ماده غذایی باارزش برای دام های تازه متولد شده به شمار می رود.
فرایند تولید شیر خشک دام
تولید شیر خشک دام دارای گام های مختلفی از جمله استخراج شیر، پاستوریزه کردن، خشک کردن و بسته بندی را شامل می شود. در ادامه هر قسمت از فرایند را به طور مفصل بررسی می کنیم.
-
استخراج شیر
شیر، فاکتور اصلی در تولید شیرخشک به حساب می آید، بنابراین اصلی ترین مرحله به دست آوردن شیر از دام های می باشد.
-
پاستوریزه کردن
شیر به خودی خود دارای باکتری ها و میکروارگانیسم های مضر می باشد که به کمک پاستوریزه کردن از بین می روند. برای انجام این کار پس از استخراج شیر آن را تا دمای 72 درجه سانتی گراد می رسانند و سپس به سرعت خنک می کنند.
-
خشک کردن
پس از پاستوریزه کردن شیر، نوبت به خشک کردن آن می رسد که این کار با قرار گرفتن شیر در خشک کن ها انجام می شود. در این مرحله با اعمال هوای گرم، رطوبت شیر کاهش پیدا می کند و به شکل پودری تبدیل می شود.
-
بسته بندی
پس از اتمام فرایندهای بالا و تولید شیر خشک دام، در ظروف مناسب بسته بندی می شوند. بسته بندی های شیر خشک دام معمولا به صورت فله ای، کیسه های 25 کیلویی یا بسته های کوچک تر به صورت عمده یا خرده فروشی مورد استفاده مشتریان قرار می گیرد.
4 مرحله بالا، گام های اصلی تولید شیر خشک دام به حساب می آید اما با این حال برخ یاز تولیدکنندگان ممکن است به این مراحل مواد افزودنی مانند انواع ویتامین ها و افزودنی های خوراک دام اضافه کنند تا کیفیت این محصولات را تا حد امکان بالا ببرند.
مزایای استفاده از شیرخشک دام در دامپروری
استفاده از شیر خشک دارم یا ترکیب جایگزین در پرورش و تغذیه گوساله ها مثل هر ماده دیگری دارای مزایا و چالش های خاص خود است. این مبحث می تواند بسیار گسترده باشد، اما به طور خلاصه قابل ذکر است که بخش بزرگی از شیرخشک های دام موجود در بازار ممکن است محتوای چربی و پروتئین کمتری نسبت به شیر گاو داشته باشند اما ترکیب آن ها ثبات و عدم تغییر بالایی نسبت به شیر گاوها دارد و شرایط بهداشتی و استانداردهای بسیار مهم تولید که در سلامت و آینده گوساله ها مؤثر است در جایگزین های شیر تولید شده توسط کارخانه ها و شرکت های معتبر قابل اطمینان تر می تواند باشد.
به ویژه در سیستم صنعتی پرورش دام که گوساله از تقریباً بدو تولد از مادر مسیر مجزایی در زندگی طی می کند، حتی اگر عدم دسترسی و محرومیت از شیر مادر رخ نداده باشد. استفاده از شیر خشک دام به جای شیر گاو یا به عنوان جایگزین بخشی از آن در صورت کسب نظر از مشاورین متخصص و مجرب تغذیه و پرورش گوساله می تواند گزینه ای قابل توجه و بررسی باشد.
مواد تشکیل دهنده شیرخشک دام
امروزه اجزای متنوعی در ترکیب شیرخشک دامی یا جایگزین شیر برای گوساله ها استفاده می شوند که می تواند از یک تولیدکننده به تولیدکننده دیگر نوساناتی داشته باشد، اما ترکیباتی مانند موارد زیر را می تواند در برگیرد:
- چربی یا روغن از منبع دام و به خصوص گیاهی
- امولسیفایرها یا امولسیون کننده های مجاز چربی در ترکیب محصول مانند لسیتین
- پودر آب پنیر به ویژه بدون لاکتوز
- پروتئین آب پنیر
- پروتئین کازئین شیر
- شیرخشک اصطلاحاً پس چرخ شده یا بدون چربی گاو
- اسیدهای آمینه ضروری و مهم مانند لایزین و متیونین و سایر منابع پروتئینی غیر مضر و قابل استفاده برای گوساله ها مانند فرآورده فرعی روغن کشی (کنجاله) یا پودر سویای فراوری شده جهت حذف ترکیبات ضد تغذیه ای سویای خام
- آنتی اکسیدان های طبیعی یا صنعتی مجاز جهت جلوگیری از فساد و اکسیدشدن مواد مغذی در مدت زمان مجاز نگهداری تا تاریخ انقضای محصول
- مکمل های دام تخصصی فرموله شده برای گوساله ها و سایر افزودنی های مجاز، مفید و غیر مضر برای گوساله ها
می توان با کسب نظر از مشاور تغذیه و پرورش در گله خود یا سایر مشاورین مجرب و متخصص که در دسترس باشند، لیبل یا برچسب محتوای کیسه یا بسته بندی شیرخشک مخصوص گوساله را خوانده و با مطلع شدن در مورد اجزای آن نسبت به تهیه و استفاده از آن اقدام نمود.
روش استفاده از شیرخشک دام
همان طور که اشاره شد، علاوه بر ترکیب شیرخشک گوساله، نحوه آماده سازی و استفاده از آن نیز می تواند بسیار مهم و تعیین کننده باشد. روش استفاده درست از شیر خشک دام برای گوساله ها توسط شرکت تولیدکننده بر روی بسته بندی آن ذکر شده یا توسط کارشناسان و نمایندگان فنی شرکت تولیدکننده به سهولت باید در اختیار دامداران قرار گیرد. همچنین، مشاور تغذیه و پرورش گله و سایر مشاورین مطلع و مجرب نیز می توانند در این زمینه کمک کنند.
به طور خلاصه این موارد در نحوه آماده سازی و استفاده از شیرخشک دامی مهم هستند:
- میزان مصرف آن باید به گونه ای باشد که تحت شرایط عادی گوساله در زمان از شیرگیری حداقل به وزنی معادل دوبرابر وزن تولد برسد.
- وسایل اندازه گیری مانند ترازو باید کالیبره بوده و دقت کافی را داشته باشند. همچنین فردی که مسئول ساختن شیرخشک مایع از پودر شیر خشک دامی است نیز باید دقت و آموزش های لازمه را کسب نموده باشد.
- آب مصرفی باید تمیز و بهداشتی باشد و همچنین دمای آن برای ترکیب با پودر شیرخشک حدود 43 درجه سانتیگراد در منابع ذکر شده است که بعد از مخلوط کردن و در زمان مصرف باید به 38 درجه برسد. گرمتر یا سردتر بودن قابل توجه دمای آب مصرفی می تواند عواقب خاص به دنبال داشته باشد.
- وسایل نگهداری، توزیع و مصرف شیرخشک بسیار مهم هستند تا هر گوساله میزان نسبتاً دقیق مورد نیاز خود را در زمان مناسب و با داشتن شرایط مورد قبول از هر لحاظ داشته باشد. به همین دلیل می توان از مخازن و دستگاه های پاستوریزه کننده، گرم کن، گرم نگهدار و تقسیم شیر موجود در بازار که برخی اتوماتیک و پیشرفته نیز هستند، استفاده نمود.
شیر خشک یا شیر طبیعی برای دام؟
انتخاب بین شیر خشک و شیر طبیعی برای تغذیه دام بستگی به شرایط دامداری، بودجه و اهداف دامدار دارد. شیر طبیعی به عنوان منبعی غنی از مواد مغذی شناخته می شود اما محدودیت هایی مانند فساد پذیری سریع، دسترسی فصلی و هزینه های بالای نگهداری و حمل و نقل دارد. در مقابل، شیر خشک دام با ماندگاری بیشتر، حمل و نقل آسان و قابلیت استفاده در هر زمان، به عنوان یک جایگزین اقتصادی و بهینه مطرح است. علاوه بر این، شیر خشک امکان تنظیم دقیق مواد مغذی متناسب با نیاز دام ها را فراهم می کند و خطر آلودگی های میکروبی را کاهش می دهد.
جدول مقایسه شیر خشک و شیر طبیعی
ویژگی | شیر طبیعی | شیر خشک دام |
ماندگاری | کوتاه مدت | بلندمدت |
دسترسی | محدود و فصلی | همیشگی |
قیمت | متغیر و معمولا بالاتر | اقتصادی تر |
کیفیت تغذیه ای | عالی اما فساد پذیر | پایدار و قابل تنظیم |
خطر آلودگی | بالا | پایین |
حمل و نقل | سخت و هزینه بر | آسان و به صرفه |
سهولت مصرف | نیازمند تجهیزات خاص | اماده سازی سریع |
چرا شیر خشک دام
شیر خشک دام یکی از بهترین گزینه ها برای تغذیه دام در شرایط امروزی است. این محصول به دلیل ویژگی های خاصی که دارد، نه تنها نیازهای تغذیه ای دام را تأمین می کند بلکه مشکلات مربوط به استفاده از شیر طبیعی را نیز برطرف می کند. در زیر به برخی از دلایل استفاده از شیر خشک دام اشاره می کنیم:
- ماندگاری بالا: شیر خشک نسبت به شیر طبیعی ماندگاری بسیار بیشتری دارد و فساد پذیری آن کمتر است، بنابراین برای ذخیره سازی طولانی مدت ایده آل است.
- دسترسی در تمام فصول: شیر خشک در تمام فصول سال در دسترس است و محدودیت های زمانی و فصلی شیر طبیعی را ندارد.
- حمل و نقل آسان: به دلیل وزن کمتر و عدم نیاز به شرایط خاص مانند سرمایش، حمل و نقل شیر خشک آسان تر و مقرون به صرفه تر است.
- تنظیم مواد مغذی: ترکیبات شیر خشک دام قابل تنظیم بوده و می توان بر اساس نیازهای خاص دام، فرمولاسیون مناسبی ایجاد کرد.
- کاهش خطر آلودگی: برخلاف شیر طبیعی که مستعد آلودگی های میکروبی و فساد است، شیر خشک در محیط های بهداشتی تولید شده و عاری از عوامل بیماری زا است.
- کاهش هزینه ها: با حذف هزینه های مربوط به حمل، نگهداری و فساد شیر طبیعی، استفاده از شیر خشک می‌تواند هزینه‌های کلی دامداری را کاهش دهد.
قیمت شیرخشک دام
امروزه قیمت های متنوعی با توجه به تنوع کیفیت و برند و شیرخشک دام در بازار قابل مشاهده است. عامل اصلی تعیین کننده قیمت می تواند اجزای بکاررفته در ترکیب شیرخشک دام و دسترسی به آن ها در بازار داخلی هر کشور با توجه به شرایط در هر زمان باشد. با توجه به محتوای بالای پروتئین این محصول، موارد تامین کننده پروتئین در ترکیب و کیفیت آن در کنار منابع چربی، ویتامین ها و... در تعیین قیمت محصول بسیار مهم هستند.
خرید شیرخشک دام
با توجه به مجموع مواردی که گفته شد، اهمیت و دقت انتخاب بهترین شیرخشک دام برای سلامت و آینده گوساله ها یا بره ها جایگاهی حیاتی دارد. هرچقدر وقت گذاشته شود و بین گزینه های موجود در بازار مقایسه و بررسی صورت گیرد، بیشتر جهت کسب اطمینان از سلامت و آینده گوساله ها یا بره ها یا بزغاله ها می تواند مفید و سرنوشت ساز باشد.
امروزه با وجود دسترسی به اینترنت و وب سایت های جامعی مانند مرغابی شما می توانید با دقت و سهولت بیشتری نسبت به قبل در هر زمان و مکان جهت انتخاب و خرید شیر خشک دام با بهترین کیفیت و نازل ترین قیمت اقدام نمایید.
سوالات متداول
شیر خشک دام چیست؟
شیر خشک دام نوعی محصول فرآوری شده است که با حذف آب از شیر طبیعی تولید می‌شود و برای تغذیه انواع دام ها استفاده می گردد.
آیا شیر خشک دام برای تمامی دام ها مناسب است؟
بله، شیر خشک دام برای انواع دام ها مثل گاو، گوسفند، بز و حتی برخی پرندگان مناسب است اما باید نوع و ترکیبات آن متناسب با نیازهای دام انتخاب شود.
آیا استفاده از شیر خشک دام به صرفه تر از شیر طبیعی است؟
بله، شیر خشک به دلیل ماندگاری بالا، حمل و نقل آسان و کاهش هزینه های فساد و ضایعات معمولاً گزینه اقتصادی تری نسبت به شیر طبیعی است.
چگونه می توان از شیر خشک دام استفاده کرد؟
شیر خشک معمولاً با آب گرم مخلوط می شود تا به حالت مایع درآید. نسبت ترکیب و دمای مناسب معمولاً روی بسته بندی محصول ذکر شده است.
شیر خشک دام چه مدت ماندگاری دارد؟
بسته به شرایط نگهداری، شیر خشک معمولاً تا 12 ماه یا بیشتر ماندگاری دارد، البته باید در محیط خشک و خنک نگهداری شود.
آیا شیر خشک دام جایگزین کامل شیر طبیعی است؟
بله، شیر خشک دام می تواند جایگزین کامل شیر طبیعی باشد، به شرط اینکه به درستی و بر اساس نیازهای دام استفاده شود.
آیا ترکیبات شیر خشک دام با شیر طبیعی یکسان است؟
شیر خشک دام معمولاً ترکیبات مشابهی با شیر طبیعی دارد اما امکان افزودن مواد مغذی بیشتر یا تنظیم ترکیبات برای نیازهای خاص دام وجود دارد.