راهنمای جامع در مورد کنسانتره اسب: ارزیابی ترکیبات، مزایا و مصرف بهینه

در اسب داری به شیوه های نوین تغذیه اسب ها از اصولی پیروی می کند که بر پایه علم روز در تغذیه و خوراک دهی بنا شده است. در این شیوه ها معمولاً تنها به تغذیه دستی با علوفه یا چرا در مراتع اکتفا نمی شود، زیرا تغذیه صرفاً با علوفه می تواند دارای خلأها و کاستی هایی بعضاً جدی در تأمین نیازهای اسب ها به ویژه در گروه هایی خاص مانند اسب های ورزشی، مادیان ها و کره اسب ها و... باشد.

امروزه برای پُر کردن نقاط کمبود علوفه از نظر تغذیه ای از مکمل اسب و کنسانتره اسب استفاده می شود که به خوبی فرموله شده اند تا نیازهای تغذیه ای عمومی یا خاص اسب ها را به مواد مغذی (به ویژه ریزمغذی هایی مانند ویتامین ها و مواد معدنی یا اسیدهای آمینه ضروری و...) تأمین کنند. با استفاده از آنها در ترکیب کل جیره مصرفی روزانه اسب ها (البته با یک فرمول جیره اصولی، تخصصی و علمی) می توان با ضریب اطمینان بالایی از برآورده شدن تمام احتیاجات اسب ها در خوراک خیال خود را آسوده نمود.

کنسانتره اسب چیست؟

اصولاً در حیوانات گیاهخوار نشخوارکننده یا غیر نشخوارکننده می توان خوراک را متشکل از دو بخش عمده یا اصلی دانست که شامل علوفه و اجزاء غیر علوفه ای تکمیل کننده فرمول خوراک دانست. این بخش غیر علوفه ای در بین فعالین صنعت اسب عموماً تحت عنوان کنسانتره شناخته می شود که از ترکیبات حاوی زیر مغذی ها یا به بیان بهتر مکمل ها یا پیش مخلوط ها و غلات یا کنجاله ها و تفاله های خوراکی مناسب، مغذی و خوش خوراک (مانند کنجاله سویا یا تفاله چغندرقند) تشکیل شده است.

امروزه تغذیه اسب ها به ویژه در فرم نوین و اصولی آن بدون استفاده از کنسانتره ها قابل تصور نیست. به خصوص وقتی کنسانتره های تخصصی مانند کنسانتره های اسب های حرفه ای (ورزشی)، کره اسب ها، مادیان ها، سیلمی و... در نظر گرفته شود، مشخص می شود که چرا متخصصین تغذیه اسب بر این مورد تاکید دارند که برای هر اسب با توجه به شرایط خاص همان اسب باید کنسانتره مناسب انتخاب و در مقادیر و نحوه مصرف مناسب (نحوه افزودن، دفعات خوراک دهی و مقدار هر وعده خوراکی) استفاده شود.

اجزا و ترکیبات اصلی کنسانتره اسب

کنسانتره های اسب می توانند از نظر فرم فیزیکی به اشکال عمده ای مانند پودری یا آردی، پلت و البته به شکل آجیلی ساخته و مورد استفاده قرار گیرند که همان طور که اشاره شد از اجزایی مانند مکمل های ویتامینی یا معدنی یا ترکیب ویتامینی – معدنی، غلاتی مانند جو و ذرت، کنجاله ها و تفاله هایی مانند کنجاله سویا یا تفاله چغندر و پنبه دانه و سایر افزودنی ها مانند آنتی اکسیدان ها و بهبوددهنده هایی مانند بهبوددهنده های سلامت و عملکرد دستگاه گوارش مانند پری بیوتیک ها، پروبیوتیک ها و ترکیب این دو (سین بیوتیک ها) و... تشکیل می شوند.

با توجه به تنوع گروه های اسب ها از نظر سن، مرحله زندگی، عملکرد ورزشی و نوع فعالیت حرفه ای یا سایر موارد و تنوع ترکیباتی که می تواند بدون اثر منفی بر سلامت اسب ها جهت بهبود سلامت و عملکرد آنها به کار گرفته شود، قابل تصور است که چه تنوع گسترده ای می تواند در انواع و ترکیب فرمول کنسانتره های اسب وجود داشته باشد. به همین خاطر است که برای جلوگیری از ایجاد گیجی و بلاتکلیفی در میان اسب داران از جهت انتخاب کنسانتره مناسب و انتخاب بهترین کنسانتره ممکن توصیه اکید بر این است که از مشاورین متخصص و معتبر برای انتخاب کنسانتره مناسب کمک گرفته شود.

مزایای استفاده از کنسانتره در جیره اسب ها

همان طور که گفته شد، امروزه استفاده از صرفاً منابع علوفه ای در تغذیه اسب ها به دلیل خلأها و کمبودهایی که در برآورده کردن دقیق و کامل احتیاجات اسب های امروزی دارند دیگر جایی در بین اکثریت اسب داران ندارد. کنسانتره ها این مزیت عمده را دارند که در کنار مقادیر ضروری از علوفه که باید جهت حفظ سلامت (به ویژه سلامت گوارشی) اسب ها استفاده شوند، یک جیره به خوبی و دقیق فرموله شده را جهت تأمین تمام احتیاجات اسب ها فراهم می کند.

جهت بهره گیری از این مزیت اصلی باید اسب داران از کیفیت و کمیت علوفه دردسترس خود اطلاع کافی را داشته باشند. توصیه می شوند که در انتخاب و خرید منابع علوفه ای برای فارم پرورش اسب و اسب های خود دقت کافی به کار رود و نمونه های علوفه انتخابی برای آزمایش کیفی و محتوای مواد مغذی به آزمایشگاه های معتبر فرستاده شوند تا بر اساس این موارد بتوان کنسانتره مناسب را به علوفه افزود و ترکیب خوراک را کامل نمود.

انواع کنسانتره اسب

برخی از انواع اسب ها ممکن است به چیزی بیش از مقادیر کافی از علوفه دارای کیفیت مناسب و مقادیری از مکمل های ویتامینه و معدنی مناسب نیاز نداشته باشند، اما بخش بزرگی از اسب ها جهت تأمین دقیق و کامل احتیاجات خود به کنسانتره های به خوبی فرموله شده نیاز دارند. این اسب ها در گروه های مختلفی قرار می گیرند که برخی از مهم ترین گروه های نیازمند به کنسانتره های تخصصی شامل موارد زیر هستند:

• مادیان های باردار یا شیرده

  این گروه همان طور مشخص است دارای احتیاجاتی مازاد بر نیاز بدنی خود برای تأمین نیازهای جنین در حال رشد در رحم خود یا تولید شیر برای تغذیه کره اسب خود هستند. تغذیه هر دو گروه حساسیت بسیار بالایی دارد، زیرا تولد و رشد کره اسب های سالم، سرحال و دارای بهترین زیرساخت بدنی ممکن برای آینده اقتصادی و قدرت ژنتیکی یک فارم پرورش و تولید اسب حیاتی است. تغذیه جنین در حال رشد در رحم یا کره اسب شیرخوار که در یکی از حساس ترین دوران های رشد خود قرار دارد، اهمیتی بی بدیل دارد و عقب ماندگی های تغذیه ای ناشی از انتخاب خوراک یا کنسانتره نامناسب می تواند غیر قابل جبران باشد.

  مطالعه بیشتر: نکات طلایی جهت تغذیه مادیان باردار

  

• اسب های مسابقه ای

  امروزه آن قدر ورزش های اسبی تخصصی شده اند و رقابت ها نزدیک شده است که نگهداری و تغذیه یک اسب ورزشی باارزش و عنوان دار به طور اختصاصی توسط تیمی متشکل از افراد خبره و متخصص انجام می شود. کنسانتره های اسب های ورزشی حتی می تواند آن قدر جزئی و اختصاصی فرموله و تولید شود که برای اسب های کورسی، مسابقات پرش یا مسابقات استقامتی به طور مجزا تولید شود یا به شکل سفارشی برای یک اسب خاص تولید شود. برای اسب هایی با فعالیت بدنی بالا (اسب های ورزشکار حرفه ای) مقادیر مواد مغذی و به خصوص مواردی مانند کالری در کیفیت و کمیتی ویژه و بالاتر در نظر گرفته شود.

• کره اسب (اسب های در حال رشد)

  بعد از اینکه یک کره اسب دوران جنینی و تولد را سپری کرد و دوران شیرخوارگی را نیز با بهترین شرایط ممکن گذراند، نوبت به جیره رشد (حاوی مکمل و کنسانتره رشد) می رسد که این دو مرحله قبل را کامل کند و یک اسب کاملاً آماده را برای طول مدت زندگی آینده و حرفه ای تحویل دهد. مکمل ها و کنسانتره های مخصوص کره اسب یا رشد دارای فرمول های خاصی هستند که توجه ویژه ای به تأمین ویتامین ها، مواد معدنی و البته پروتئین ها (ترکیب اسیدهای آمینه) مورد نیاز برای رشد و بلوغ بهینه دارند. ممکن است در مراحلی مانند کره اسب های دو‌ساله و بزرگتر (مراحل آخر دوران رشد و کره اسب ها) مکمل های دیگری مانند مکمل عضله ساز نیز به ترکیب کنسانتره و خوراک کامل اسب ها افزوده شود.

• کنسانتره های حاوی مکمل های بهبوددهنده عملکردها یا ارگان های خاص

  با توجه به عملکردهای اصلی اسب ها، ارگان ها و اندامی مانند سُم ها، مفاصل و سیستم استخوان بندی یا اسکلتی (به ویژه دست ها و پاهای اسب ها)، عضلات و البته پوشش بدنی می توانند دارای اهمیت ویژه باشند که باعث می شود تا مکمل هایی مانند مکمل سُم، مفاصل یا یال و دم و پوشش بدن به کنسانتره و جیره کلی اسب ها افزوده شوند. البته در این موارد بخش اعظم تمرکز بر روی مکمل ها قرار دارد و کمتر دیده می شود که کنسانتره ها با این عناوین در بازار رایج باشند.

  

• اسب های مسن تر و ضعیف تر

  در اسب های مسن تر که ممکن است با مشکلاتی مانند معضلات دندانی مواجه باشند، خوراک و کنسانتره های دارای فرم فیزیکی و فرمول تغذیه ای مناسب آنها در نظر گرفته می شود. همچنین، اسبی که مشکلات متابولیک دارد را می توان با کنسانتره ای بر پایه مواد خوراکی مانند تفاله چغندر تغذیه نمود. اصولاً فرمول کنسانتره مخصوص این گونه اسب ها بر روی بهبود کیفیت زندگی در باقیمانده عمر این گونه اسب ها متمرکز است.

• انواع دیگر کنسانتره ها و سایر گروه های اسب ها

  

  ممکن است دسته بندی کنسانتره های موجود در بازار در همه جا از یک گروه بندی یکسان پیروی نکند و بر اساس نیاز بازار یا به روزرسانی های علم تغذیه اسب ها تغییراتی در اسامی، کاربردها و دسته بندی های کنسانتره های موجود در بازار رخ دهد. اساس انتخاب بر این است که صاحب اسب نیازهای غذایی اسب خود را بر اساس سن، مرحله زندگی یا فعالیت عمده یا شرایط و مشکلات احتمالی خاص اسب خود بداند و کنسانتره ای مناسب فرمول اختصاصی جیره اسب خود و علوفه در دسترس در فارم خود انتخاب کند.

نکات مهم در انتخاب کنسانتره مناسب برای اسب

همان طور که انتخاب کنسانتره مناسب برای اسب ها بسیار مهم است، باید فراسنجه های اساسی دخیل در انتخاب کنسانتره مناسب را نیز در نظر گرفت. داشتن آگاهی کافی در مورد این مؤلفه ها کمک بسیار بزرگی به صاحبان اسب ها کمک می کند تا بر اساس نیازهای اسب ها تصمیمی آگاهانه و درست اتخاذ شود. در ادامه به این مؤلفه های اساسی لازم به دقت و بررسی در انتخاب کنسانتره برای اسب ها پرداخته خواهد شد:

• ارزیابی نیاز تغذیه ای اسب: اولین قدم در انتخاب یک کنسانتره مناسب، به دست آوردن درک مناسبی از نیازهای تغذیه ای اسب خود و درنظرگرفتن عواملی مانند سن، نژاد، وزن، میزان و نوع فعالیت بدنی و وضعت سلامتی آن است. مجموع این موارد تعیین کننده مواد مغذی خاص مورد نیاز اسب و ترکیب کنسانتره و خوراک مصرفی آن است.
• ارزیابی کیفیت و کمیت علوفه: این موضوع آن قدر مهم است که قبلاً نیز مورد اشاره قرار گرفته است. علوفه یا مرتع مصرفی و به خصوص یونجه مصرفی که می توان آن را مهم ترین و رایج ترین منبع علوفه ای جیره اسب ها عنوان نمود، پایه جیره اسب ها است که بقیه موارد با توجه به آن به جیره افزوده و خوراک کامل اسب را می سازد. پس باید ارزیابی کیفی و کمی منابع علوفه ای دردسترس یا موجود در فارم پرورش و نگهداری اسب را برای انتخاب فرمول کنسانتره پایه قرار داد.

• درنظرگرفتن مواد خوراکی دردسترس و شناخت ویژگی های آنها: چه کنسانتره مصرفی برای اسب ها به شکل آماده خریداری شود و چه توسط خود فرد اسب دار در فارم پرورش و نگهداری اسب تولید شود، داشتن شناخت کافی از ویژگی ها، محدودیت های تغذیه ای احتمالی، ترکیب و مقادیر مواد مغذی مختلف و حیاتی در مواد خوراکی متنوع دردسترس و رایج مانند غلات، کنجاله ها و تفاله ها (فرآورده های جنبی کشاورزی و صنایع تبدیلی)، مکمل های ویتامینی – معدنی و... برای انتخاب ترکیب مناسب کنسانتره مصرفی برای اسب ها ضروری است.

• درنظرگرفتن نیازهای غذایی خاص و شرایط بهداشتی: این مورد نیز قبلاً اشاره شد که برخی اسب ها ممکن است شرایط سلامتی یا بهداشتی خاصی مانند مشکلات متابولیک داشته باشند یا با کهولت سن مواجه باشند که باعث شود تا نیازهای خوراکی و تغذیه ای خاصی داشته باشند. هنگام انتخاب خوراک، مکمل یا کنسانتره باید این موارد و موارد دیگری مانند هرگونه آلرژی نسبت به ماده خاص در نظر گرفته شود.

• گرفتن مشاوره تخصصی از افراد متخصص، حرفه ای و مجرب: به ویژه این مزیت در گرفتن نظر مشورتی از افراد خبره و متخصص وجود دارد که می توان بر اساس نیازهای خاص یک اسب از نظر آنها برای انتخاب مکمل، کنسانتره و فرمول خوراک کامل استفاده نمود. در مواردی که موارد گیج کننده، شک برانگیز یا سؤال برانگیز در تصمیم گیری مطمئن وجود دارد، داشتن دسترسی آسان به یک متخصص مجرب می تواند اهمیت و فواید غیر قابل انکار خود را نشان دهد

  

  لازمه داشتن یک اسب سالم، سرحال و آماده برای فعالیت حرفه ای در نظر گرفته شده برای آن، درنظرگرفتن موارد گفته شده در انتخاب خوراک مصرفی اسب و از جمله کنسانتره مصرفی آن است. غفلت در بررسی و درنظرگرفتن هر کدام از این موارد می تواند علاوه بر هدردادن هزینه مصرف شده حتی باعث اثر منفی بر سلامت و عملکرد اسب به جای تأثیر مثبت آن باشد.

نحوه مصرف و میزان آن

نحوه و میزان مصرف یک مکمل یا کنسانتره را می توان به چند روش با ضریب اطمینان مناسبی تخمین زد. یکی از این راه ها یادگیری فنون فرمول نویسی و بالانس فرمول جیره بر اساس شرایط و احتیاجات اسب ها است.

یکی دیگر از روش ها کسب آگاهی کافی نسبت به مطالعه اطلاعات روی لیبل یا برچسب بسته بندی محصول و استخراج نحوه و میزان مصرف از روی آن یا کسب این اطلاعات از طریق تماس با شماره مرکز پشتیبانی شرکت تولیدکننده محصول است. البته که یک راه دیگر کسب نظر از مشاور جیره و تغذیه فارم پرورش اسب خود یا در صورت نداشتن مشاور اختصاصی و همیشگی در فارم، اخذ مشورت از سایر مشاورین معتبر و دردسترس است.

عوارض مصرف زیاد کنسانتره اسب

مازاد مصرف کنسانتره در جیره نیز مانند زیاد بود هر ماده دیگری در جیره مصرفی اسب ها می تواند مشکل ساز شود. اسب ها دارای معده کوچکی نسبت به جثه خود هستند که غذا از آن هضم شده، به سرعت از آن عبور کرده و به روده کوچک می رود تا جذب شود. پس به سرعت روده کوچک می تواند از ماده هضمی معده پر شده و این ماده به سمت روده بزرگ جریان یابد که احتمال بروز کولیک (درد یا انسداد شدید در روده بزرگ) و لامینیت (عامل مشکل سُم ها و لنگش) شود.

با توجه به این حجم کوچک معده که بنا بر برخی نظریه ها ناشی از مسیر تکاملی اسب ها است که در طول روز مداوم در حال جستجو و مصرف حجم های کوچکی از خوراک در مراتع بوده است، توصیه می شود که در هر وعده غذایی حجم محدودی از خوراک و کنسانتره (در برخی منابع حدوداً کمتر از دو و نیم کیلوگرم مجموع خوراک) با توجه به توصیه متخصص جیره و خوراک دهی داده شود.

استفاده از کنسانتره در مواقع خاص (بارداری و شیردهی)

در منابع توصیه شده که در مواقع خاص و به ویژه در مادیان های باردار و شیرده موارد زیر در خوراک دهی و دادن کنسانتره به آنها مورد نظر قرار گیرد:

• در سه ماه آخر آبستنی که تا 75 درصد از رشد جنین در این دوره رخ می دهد، افزایش نیاز به مواد مغذی و به ویژه انرژی و پروتئین رخ می دهد که قبل از آن این افزایش ناچیز است.
• میزان انرژی مورد نیاز برای مادیان های باردار و شیرده بسته به نژاد متفاوت است. به عنوان مثال بیان شده که نیازهای انرژی، پروتئین و مواد معدنی مادیان های نژادهای خونگرم با مادیان های نژادهای سبک با وزن بدن یکسان تفاوت دارد.

• با توجه به اینکه شیر مادیان دارای 20 تا 25 درصد پروتئین (بر اساس ماده خشک) است، پروتئین کافی برای دوران شیردهی باید در جیره مادیان ها منظور شود. پس صرفاً افزودن محتوای کربوهیدرات (نشاسته) رژیم غذایی مادیان ها گرچه می تواند تولید شیر را افزایش دهد، اما اگر پروتئین و چربی مورد نیاز به جیره آنها افزوده نشود، باعث فقر این مواد مغذی در شیر می شود.

  مطالعه بیشتر: بهترین روغن خوراکی اسب

• باید از ارائه سطوح مناسب ویتامین ها و مواد معدنی مانند کسیم، منیزیم، فسفر، مس، ید و سلنیم که در شیر نیز وجود دارند در جیره مادیان های شیرده اطمینان حاصل شود. البته مصرف بیش از حد مواد معدنی نیز می تواند برای مادیان ها مضر باشد. به عنوان مثال، مازاد ید در جیره می تواند باعث مشکل در غده تیروئید کره اسب ها شود.
• اصولاً تغذیه مادیان ها بسیار در حفظ سلامت و عملکرد آنها و از جمله عملکرد تولیدمثلی آنها مهم است. مادیان های دارای اضافه وزن می توانند کاهش تولید شیر یا تولید کره اسب هایی با ناهنجاری های اسکلتی – عضلانی یا نقص در زاویه مناسب اندام حرکتی را داشته باشند.

جمع بندی

تغذیه اسب امروز یک فعالیت علمی و تخصصی است که تمام مواد خوراکی مورد استفاده از جمله کنسانتره ها را شامل می شود. با توجه به اینکه در موارد کثیری کنسانتره به شکل آماده خریداری و به فرمول خوراک نهایی افزوده می شود، باید تجربه و دانش فنی لازم برای انتخاب کنسانتره مناسب برای هر اسب وجود داشته باشد تا عملکرد مورد انتظار به دست آید. اگر شک و شبهه ای در انتخاب کنسانتره مناسب وجود دارد باید از افراد متخصص، مجرب و معتبر برای انتخاب بهره گرفته شود و یا به سامانه های جامع صنعت دام، طیور، آبزیان، اسب و حیوانات خانگی مانند وب سایت و اپلیکیشن مرغابی جهت مقایسه و انتخاب یا اخذ خدمات مشاوره ای مراجعه شود.