انگل اسب
انگل در اسب ها نیز مانند سایر جاندارانی که به آنها مبتلا می شوند می توانند تهدید گاهی حتی جدی برای سلامتی آنها باشند. به خصوص انگل های داخلی (معمولاً کرم های انگلی) بسیار در اسب ها مورد توجه هستند که بخشی از چرخه زندگی خود را درون بدن میزبان (اسب مبتلا به انگل) می گذرانند و در اندام داخلی، حفرات بدن و بافت ها زندگی می کنند (به خصوص اندام و بافت های گوارشی). آنها از این جهت معمولاً مشکل ساز می شوند که منبع غذایی خود را از بدن حیوان میزبان یا مواد مغذی دریافتی توسط آن تأمین می کنند.
معمولاً بخشی از چرخه زندگی این انگل ها در محیط خارجی (بیشتر مواقع) مرتع و محیط چرخش یا فعالیت اسب ها می گذرد که عموماً محل انتشار و ورود آنها به بدن اسب ها نیز همین محیط ها هستند. پس باید اصول جلوگیری از انتقال انگل ها و به ویژه انگل های داخلی را به خصوص در محیط های چرخه زندگی و انتقال آنها به اسب ها به خوبی از طریق دامپزشکان متخصص و مجرب فرا گرفت. کسب آشنایی کافی با انگل های داخلی اسب ها و روش های پیشگیری و کنترل آنها از چند جهت مهم است که به شرح زیر است:
- شاید تعدادی از این انگل ها باعث بیماری یا عوارض جدی در اسب ها نشوند، اما باعث می شوند که نیازهای اسب ها به مواد مغذی خوراک بیش از شرایط عادی شود و هزینه و هدررفت خوراک افزایش یابد.
- انگل ها می توانند باعث افزایش احتمال بروز کم خونی در اسب ها شوند که عوارض خاص خود را در سلامت، شادابی و عملکرد بدنی اسب ها دارد.
- در اسب های جوان و در حال رشد، انگل ها می توانند باعث کندتر شدن رشد و عقب ماندگی آنها در رسیدن به شرایط بدنی مناسب در نژاد خود شوند.
- وجود انگل ها در بدن اسب های میزبان می تواند علاوه بر تأثیر منفی بر عملکرد ورزشی و فعالیت بدنی، باعث کاهش عملکرد تولیدمثلی نیز شود.
- وجود بار انگلی در بدن اسب می تواند سیستم ایمنی را سرکوب کند و باعث مستعدتر شدن آن به ابتلا به عفونت ها شود.
انگل های متعددی وجود دارند که می توانند اسب ها را آلوده کنند، اما تعداد خاص و اندکی از آنها وجود دارند که شایع تر هستند که می توانند مشکلات سلامتی قابل توجهی در اسب ها ایجاد کنند و علائمی مانند کاهش وزن، پوشش بدنی آشفته، به هم ریخته و بدون شفافیت و براق بودن، اسهال یا ورم شکمی و کولیک (به ویژه کولیک انسدادی)، کاهش استقامت بدنی یا بی حالی، سرفه کردن و... داشته باشند.
در ادامه بیشتر به انگل های رایج و مشکل ساز در اسب ها و موارد مهم مرتبط با آنها پرداخته خواهد شد.
انگل چیست و رایج ترین انواع انگل های اسب ها کدام ها هستند؟
همان طور که گفته شد، انگل ها (به ویژه انگل های داخلی) ارگانیسم ها یا موجودات زنده کوچک یا بسیار کوچکی را شامل می شوند که بخشی از چرخه زندگی خود را در بدن جاندار میزبان سپری می کنند و با استفاده از مواد غذایی مصرف شده توسط میزبان یا حتی بافت های بدن آن می توانند پتانسیل بیماری زایی داشته باشند. برخی از رایج ترین انگل های داخلی در اسب ها شامل مواردی مانند آسکاریدها، کرم های نواری، کرم های پین یا سوزنی، مگس های (کرم های) ربات، کرم های نخی و... هستند که در ادامه هر کدام به طور مجزا توضیح داده خواهند شد.
-
استرانگایل بزرگ
خانواده استرانگایل ها (Strongylus) زیر مجموعه نماتودها (nematodes) هستند که سه گونه از آنها بیشتر تحت عنوان استرانگایل های بزرگ (Large Strongyles) شناخته می شوند. لاروهای این انگل ها توسط اسب ها به طور تصادفی و از طریق خوراک آلوده (عمدتاً علوفه مرتعی مانند یونجه و کاه روی مرتع و پسچر و...) بلعیده شده و طی مهاجرت در روده رشد می کنند. با توجه به تغذیه این لاروها یا کرم های انگلی از خون میزبان در لایه مخاطی داخلی روده، کم خونی بسیار محتمل است که با ضعف، کاهش وزن و اسهال همراه می شود.
مطالعه بیشتر: 9 مورد مهم و برای حفظ تعادل وزن اسب ها
این انگل ها می توانند عامل بروز کولیک نیز در اسب ها شوند و تقریباً در تمام نقاط دنیا در میان اسب ها می توانند رخ دهند. گرچه گونه ولگاریس از این خانواده بیشتر از دو گونه شایع دیگر از استرانگایل های بزرگ در اسب ها مضر تشخیص داده شده، اما استرانگایل های بزرگ مجموعاً در منابع جزو تهدیدکنندگان عمده سلامت اسب های اهلی به حساب نیامده اند. با این حال، برای جلوگیری از عوارض انگلی ناشی از آنها و ایجاد شرایط بهینه سلامت و عملکرد در اسب ها، درمان این گروه از انگل ها با داروهای ویژه اسب و حتماً تحت نظر دامپزشک مجرب و متخصص باید دنبال شود.
-
استرانگایل کوچک
گروه انگل های استرانگایل کوچک (Small strongyles) یا سیاتوستومین ها (cyathostomins) در منابع مختلف به عنوان شایع ترین انگل های داخلی در اسب ها مطرح شده اند که تقریباً تمام اسب های چراگر یا مرتعی را آلوده می کنند (احتمال بروز کمتر در اسب های اصطبلی و تغذیه شونده با مواد خوراکی غیرمرتعی مانند مکمل اسب و کنسانتره اسب یا خوراک آماده). با این حال، اسب های مختلف از نظر حساسیت و نشان دادن علائم یا عوارض بالینی با هم فرق دارند. عارضه اصلی ناشی از این گروه انگل ها تحت عنوان سیاتوستومینوز لاروی (larval cyathostominosis) شناخته می شود که به دلیل وجود انبوهی از لاروهای این انگل ها در دیواره روده بزرگ اسب رخ داده و باعث کاهش وزن، ضعف و اسهال در اسب ها می شود. به همین دلایل است که تشخیص و درمان این انگل ها را باید از طریق دامپزشک متخصص و مجرب پیگیری نمود.
-
آسکاریدها
این گروه از انگل ها یا کرم های داخلی نیز زیرمجموعه خانواده بزرگتر انگل های نماتود هستند و با نام علمی (Parascaris equorum) در سراسر دنیا شایع هستند. البته شیوع این عوامل انگلی در اسب های بسیار جوان (سن کمتر از یک سال) یا اسب های مسن بیش از سایر گروه های سنی (مانند مادیان ها و سیلمی ها یا اسب های تولیدی و...) است. کرم های آسکارید بالغ در روده کوچک زندگی می کنند و تخم های آنها از طریق فضولات اسب ها دفع می شود که لارو اصطلاحاً مرحله دوم به عنوان مرحله عفونی یا آلوده کنندة اسب ها شناخته می شود.
بسیاری از اسب های آلوده به این انگل علائم بالینی از خود نشان نمی دهند، اما بروز شدید عفونت با این انگل در اسب های جوان و در حال رشد می تواند به طور قابل توجهی در رشد آنها اختلال ایجاد کند. همچنین، در حیوانات مسن تر می تواند به از دست دادن انرژی و شرایط بدنی مناسب و گاهی اوقات علائم گوارشی مانند کولیک منجر شود. گاهی اوقات تجمع تعداد زیادی از انگل های بالغ در روده نیز می تواند باعث انسداد روده یا مجرای صفراوی و پانکراس (به خصوص بعد از درمان با داروی ضد انگلی) شود.
باید به این نکته توجه شود که اسب ها در هر سنی که سیستم ایمنی ضعیف تری داشته باشند یا در محیط نامناسب از نظر پیشگیری از مواجهه با انگل ها نگهداری شوند، با خطر بالاتری در بروز مشکل انگلی روبرو می شوند. با توجه به اینکه در برخی نقاط نسبت به داروهای ضد انگلی در انگل های آسکارید مقاومت مشاهده شده، باید برای درمان این انگل ها از اطلاعات روزآمد دامپزشکان متخصص و مجرد حتماً کمک گرفته شود تا درمان موثر رخ دهد.
-
کرم های نواری
درست است که سه گونه از کرم های نواری یا tapeworms در اسب ها رایج هستند، اما یک گونه امروزه بسیار بیشتر از خود عوارض بالینی نشان می دهد که گونه (A perfoliata) است. این انگل نیز معمولاً در اسب های مرتعی یا چراگر در سراسر دنیا مشاهده می شود، اما در آب و هوای خشک خیلی کمتر مشاهده می شود یا اصلاً وجود ندارد. نکته مهم دیگر عملکرد کنه های اوریباتید (oribatid mites) به عنوان میزبان واسطه در انتقال این انگل ها است. وقتی اسب ها به طور تصادفی در هنگام چرا در مرتع آنها را می بلعند، آنها فرم درگیرکننده یا عفونی انگل را به دستگاه گوارش اسب منتقل می کنند.
این کرم های نواری انگلی در دیواره سکوم یا اطراف دریچه ایلئوسکال و در موارد وجود تعداد زیادی از آنها در ایلئوم یافت می شوند که تجمع آنها در سکوم و روده می تواند به کولیک انسدادی و آسیب های مخاطی دارای خونریزی زیاد یا نواحی متعدد دارای زخم های نکروزه (دارای بافت مرده) منجر شود. در کشورهای دارای مراتع فصلی برای چرای اسب ها، بیشترین بروز درگیری با انگل های نواری در زمستان و اوایل بهار و کمترین بروز آنها در تابستان مشاهده می شود.
مطالعه بیشتر: نگهداری از اسب در فصول مختلف سال چگونه است
-
کرم های پین (کرم سوزنی)
کرم های اصطلاحاً سوزنی یا Pinworms می توانند در سراسر دنیا در اسب ها یافت شوند که دو گونه با اسامی علمی Oxyuris equi و Probstmayria vivipara دارد. البته گونه اول است که از نظر بالینی و عوارض آن مورد بحث در بین متخصصین است. این انگل در همه سنین می تواند رخ دهد، اما در اسب های جوان بسیار شایع تر است. گرچه لاروهای این انگل می توانند باعث واکنش التهابی در دیواره مخاطی سکوم و کولون شوند، اما نشانه های بالینی بروز آن قابل مشاهده نیست و نهایتاً می تواند باعث تحریک موضعی یا خارش شود. تنها می توان از بررسی میکروسکوپی رسوبات دور مقعد و شناسایی تخم های انگل در آن متوجه وجود این انگل ها شد.
البته گزارش شده که گاهی اوقات می توان کرم های انگل ماده را در فضولات نیز مشاهده کرد که به دلیل ابعاد بزرگ آنها (7 تا 15 سانتی متر) ممکن است با آسکاریدها اشتباه گرفته شوند. با توجه به پیچیدگی های تشخیص و درمان (از جمله مقاومت های ایجاد شده در برابر برخی داروهای ضد انگلی رایج) باید برای تشخیص و درمان این انگل ها نیز از دامپزشکان متخصص و مجرب کمک گرفته شود.
-
کرم های نخی
کرم های انگلی Strongyloides westeri که تحت اصطلاح کرم های نخی انگلی روده نیز مطرح هستند معمولاً کره اسب های جوان را آلوده می کنند و منجر به انتریت روده کوچک (intestinal enteritis) و در نتیجه اسهال در آنها می شوند. با این حال بیماری زایی آن به طور کامل در همه جا به رسمیت شناخته نشده است. این انگل در میان کرم های انگلی دارای سه راه انتقال منحصربه فرد از طریق دهانی، شیردهی و حتی انتقال پوستی است. علاوه بر این می تواند کل چرخه زندگی خود را بدون ورود به بدن میزبان و در محیط خارج از بدن طی کند.
در کره اسب ها راه انتقال اصلی را راه انتقال از طریق شیردهی دانسته اند، اما اینکه انگل زدایی از مادیان های در تماس با کره اسب ها می تواند در کاهش انتقال این انگل ها مؤثر باشد هنوز محل بحث است. این انگل را می توان در کره اسب های سراسر دنیا یافت نمود و معمولاً در مدفوع 5 تا 50 درصد از کره اسب های دارای سن کمتر از 2 ماه تخم های آنها قابل یافت است. لاروهای این انگل را می توان 5 روز پس از زایمان در شیر جدا نمود، اما بیشترین مقدار آنها 10 تا 14 روز پس از زایمان قابل جداسازی هستند.
با توجه به اینکه امروزه مهم ترین راه انتقال این انگل از طریق شیردهی (لاکتوژنیک) است و لاروهای متوقف شده در یک مرحله از زندگی در بدن مادیان ها می توانند با آغاز شیرخوارگی کره اسب ها دوباره فعال شده و به غدد پستانی مهاجرت کنند تا به کره اسب ها منتقل شوند، می توان برای کنترل این انگل در مادیان ها و کره اسب ها و راه انتقال از طریق پستانی از دامپزشکان مجرب کمک گرفت. دو راه دیگر انتقال این انگل ها (بلع خوراک و انتقال پوستی) کمتر شناخته شده اند و اهمیت یافته اند، اما در مورد آنها نیز می توان از مشاور دامپزشکی مشورت ها و کمک های لازمه را گرفت.
-
مگس ربات (کرم ربات)
مگس های ماده بالغ در این گونه بر روی ساقه موهای اسب ها (عمدتاً گردن و یال و سایر اندام جلویی بدن) تخم گذاری می کنند و لاروهای آنها در حین تیمار اسب توسط خود آن (لیسیدن یا دندان زدن) از تخم خارج شده و وارد حفره دهانی می شوند. این لاروها چهار هفته در حفره دهانی و لثه های اسب باقی ماند و سپس به سمت معده مهاجرت می کنند تا در دیواره معده به مدت حدود 9 ماه بمانند. آنها نهایتاً در فضولات دفع می شوند و 3 تا 5 هفته را در خاک به شکل شفیره باقی می مانند تا به مگس های بالغ تبدیل شوند و چرخه زندگی را مانند والدین خود طی کنند.
با وجود اینکه ممکن است در دیواره معده واکنش های التهابی ایجاد کنند، ولی به طور کلی جزو انگل های خوش خیم شناخته می شوند که به جز ضایعات اندک در معده و دهان مشکلی ایجاد نمی کنند که برای سلامتی اسب ها جدی تلقی شود. شایع ترین گونه این مگس های انگلی اسب ها را گونهintestinalis Gasterophilus می شناسند و بیشتر در اسب های کاری یا وحشی در مقایسه با اسب های ورزشی یا تفریحی مشاهده می شوند.
جمع بندی
انگل های کرمی متنوعی در اسب ها قابل بروز هستند که گرچه انواع دارای عوارض جدی برای سلامتی و حیات اسب ها در بین آنها معمولاً مشاهده نمی شود، اما می توانند باعث عقب ماندگی از رشد، ضعف (به خصوص اسب های جوان و کم سن یا اسب های مسن) و کاهش عملکرد و فعالیت (به خصوص در اسب های ورزشی و مسابقه ای) شوند که به نوبه خود مهم است. همان طور که گفته شد، پیشگیری و درمان آنها دارای جزئیات و پیچیدگی های خاص خود است که باید با کسب مشورت و آموزش از دامپزشکان مجرب اقدامات لازم را صورت داد.
می توان امروزه در اینترنت و در وب سایت جامعی مانند مرغابی اقدام به بررسی و تهیه اقلام لازمه جهت درمان و پیشگیری از انگل های اسب نمود و همزمان با آن از خدمات مشاوره و آموزشی مربوطه (کتاب ها، جزوات آموزشی، فایل های تصویری و صوتی مربوطه و...) نیز بهره گرفت. این دسترسی در همه زمان و همه مکان با سهولت بالایی قابل وصول است که خود بسیار در جهت کاهش احتمال تشدید عوارض و خسارات انگل ها می تواند مؤثر واقع شود.
