تغذیه مادیان باردار
کره اسب ها، آینده گله اسب های هر صاحب مزرعه پرورش اسب هستند و تولید کره اسب های سالم و آماده برای موفقیت در آینده (به خصوص به عنوان اسب ورزشی نیازمند تحقق پیش زمینه هایی است که یکی از اساسی ترین آنها گذراندن دوره آبستنی به بهترین شکل ممکن توسط مادیان است.
یکی از رئوس اساسی مدیریت موفق دوره آبستنی در مادیان ها را تغذیه اصولی و مناسب مادیان ها در برمی گیرد. بر همین اساس است که باید آموخته شود تا ترکیب درستی از مقادیر کافی مواد مغذی موردنیاز در پیش از تلقیح و آبستنی و طی دوره آبستنی توسط مادیان آبستن دریافت شود.
اکثر صاحبان اسب ها، مسئولین پرورش و نگهداری از اسب ها و سایر فعالین حوزه صنعت اسب از اهمیت مادیان تولیدی، دوران آبستنی مادیان ها و تولد کره اسب های سالم و قوی در بقا و موفقیت این صنعت آگاه هستند، اما جزئیات و نحوه گذراندن اصولی دوره آبستنی مادیان ها از لحاظ پرورشی و تغذیه ای است که باید موردتوجه و آموزش قرار گیرد.
در همین راستا است که در ادامه مقاله به سرفصل های اساسی و الزامی تغذیه مادیان ها و مواردی مانند فرایند رشد جنین در طی دوران آبستنی، نقش تأمین مناسب منابع انرژی و پروتئین برای مادیان در دوره آبستنی در موفقیت تولد کره اسب، نقش تأمین مواد ریزمغذی حیاتی مانند ویتامین ها و مواد معدنی در موفقیت دوران آبستنی و... شرح داده خواهد شد.
نکات اساسی تغذیه مادیان در دوران بارداری
هدف اساسی در تغذیه مادیان ها از پیش از آبستنی تا پایان این دوره، داشتن مادیان قوی و سالم در طی این دوران و تولید کره اسب های سالم، سرحال، آماده برای رشد و موفقیت است که همین مورد اساس تغذیه مادیان در طی این دوران نیز است. البته حصول این اهداف همراه با رعایت مسائل اقتصادی نیز بسیار مهم است.
در همین راستا، تأمین احتیاجات تغذیه ای ویژه مادیان ها در طی دوران پیش از آبستنی تا انتهای آن به شکل بهینه یا متعادل (نه کمبود رخ دهد و نه مازاد مصرف گردد) بسیار مهم است. امروزه مشخص است که مادیان ها در طول سال باید در شرایط مناسب خود، تغذیه (مصرف مکمل اسب) و نگهداری شوند که به ویژه در فصل جفت گیری و آغاز آبستنی حصول این مهم بسیار اهمیت ویژه ای دارد.
ابتدا سنجش شرایط مادیان جهت تصمیمی گیری برای تغذیه آن از طریق سنجش شاخص یا نمره وضعیت بدنی (BCS) مهم است و پس از آن نیز تأمین گروه های اصلی مواد مغذی شامل منابع انرژی (کربوهیدرات ها و چربی ها)، منابع پروتئینی و اسیدهای آمینه، فیبر (کربوهیدرات های ساختمانی)، کنسانتره اسب و ریزمغذی های حیاتی مانند ویتامین ها و مواد معدنی با توجه به شرایط مادیان و احتیاجات تغذیه ای آن در دوره های مختلف این دوران (پیش از آبستنی، اوایل و اواسط آبستنی و اواخر آبستنی) باید در رأس امور مدیریت تغذیه ای مادیان قرار گیرد.
همچنین، میزان خوراک مصرفی، نحوه خوراک دهی و دفعات آن نیز مکمل های اساسی مدیریت تغذیه مادیان ها در این دوران هستند. مدیریت خوراک دهی فصل مشترک مدیریت تغذیه و مدیریت پرورش در دوران آبستنی مادیان ها است. در ادامه مقاله به مباحث اساسی مانند مبحث شاخص وضعیت بدنی یا BCS در تغذیه مادیان های بارور و آبستن، تأمین مواد مغذی حیاتی موردنیاز آنها (منابع انرژی و پروتئین، ویتامین ها و مواد معدنی) و... پرداخته خواهد شد.
نقش شاخص وضعیت بدنی (BCS) در تغذیه مادیان ها
معمولاً نمره وضعیت بدنی اسب ها با 9 وضعیت مختلف از ضعیف (نمره 1) تا بسیار چاق (نمره 9) مشخص می شود که اسبداران از این سیستم به عنوان یک ابزار مدیریتی پایه ای برای تشخیص قرارداشتن مادیان در شرایط مناسب برای تلقیح و آبستنی استفاده می کنند. به عنوان مثال تحقیقات نشان داده که مادیان های دارای نمره وضعیت بدنی کمتر از 5 (کمتر از وضعیت بدنی میانه و به سمت وضعیت تا حدی لاغر، لاغر، خیلی لاغر و ضعیف)، در مقایسه با مادیان های دارای نمره بدنی 5 (نمره بدنی متوسط) دارای عملکرد تولیدمثلی به طور محسوس پایین تری هستند.
همچنین، برآورد شده که اسب های دارای وضعیت بدنی تا حدی چاق یا نمره بدنی چاق (نمره 6 تا 8)، گرچه نسبت به مادیان های لاغر (نمره 3) بهتر شرایط بدنی لازم برای آبستنی را محقق می کنند و نرخ آبستنی بالاتری دارند، اما چرخه های تخمک گذاری کمتری دارند. در ادامه مشخص شده که مشاهده نمره بدنی 5 و کمتر از آن در مادیان های شیرده می تواند به این معنی باشد که آنها ذخایر انرژی (ذخایر چربی) کمتری برای حمایت از عملکرد تولیدمثلی بهینه دارند.
این برآوردها نشان می دهد که تعیین جیره مادیان ها در پیش از آبستنی و آغاز این دوران می تواند با توجه به نمره وضعیت بدنی آنها بهتر و دقیق تر انجام شود. به همین دلیل است که توصیه می شود تا اسبداران و سایر افراد مسئول تغذیه مادیان ها با کمک مشاورین متخصص آموزش کافی در مورد تعیین شاخص وضعیت بدنی مادیان ها و تعیین جیره و خوراک آنها با توجه به این آموزش ها، کسب کنند.
بعد از تعیین نمره بدنی است که می توان میزان انرژی جیره و نسبت انرژی به پروتئین جیره و سایر گروه های مواد مغذی موردنیاز را در جیره مادیان ها مشخص نمود.
نقش منابع انرژی (چربی و کربوهیدرات غیرساختمانی) در تغذیه مادیان آبستن
شاید صاحبان اسب ها به دلیل علاقه و حساسیتی که برای اسب های خود قائل هستند، به محض اینکه متوجه آبستن بودن یک مادیان شوند اقدام به افزایش جیره روزانه آن کنند. ولی باید مراقب بود که وزن و نمره بدنی آنها بیش از حد افزایش نیابد. به همین دلیل است که در برخی منابع عنوان شده که نیازی به افزایش محسوس محتوای انرژی جیره (مواردی مانند چربی ها و نشاسته و...) تا دوره اواسط آبستنی (Mid-gestation or Mid-pregnancy) وجود ندارد.
بیان شده که تغذیه بیش از حد مادیان ها و افزایش بیش از حد محتوای انرژی جیره آنها در طی آبستنی و به خصوص در دوران اولیه آبستنی (Early-gestation or Early-pregnancy) می تواند بر کره اسب مادیان تأثیرات منفی بگذارد. به عنوان مثال، بیان شده که هم افزایش وزن و هم کاهش وزن شدید یا بیش از حد در طب آبستنی (ناشی از تغییر محتوای انرژی جیره) می تواند باعث تغییر وزن تولد کره اسب نسبت به وزن مناسب آن شود. البته وزن تولد مناسب کره اسب ها بسته به نژاد و جنسیت و سایر مؤلفه ها مشخص می شود و کسب نظر از افراد متخصص درباره آن می تواند جلوی خطا در برآورد وزن تولد مناسب را بگیرد.
نقش منابع پروتئینی در تغذیه مادیان آبستن
اینکه مادیان در شرایط بدنی مناسب است (نمره وضعیت بدنی حدود 5 و کمی بیشتر) و ذخایر بدنی چربی کافی را دارد، به تنهایی تضمین کننده رشد مناسب کره اسب در طی دوران آبستنی مادیان نیست. تحقیقات علمی معتبر نشان داده که وقتی مادیان ها پروتئین کافی را در جیره دریافت نمی کنند (به خصوص در دوره اواخر آبستنی)، حتی اگر دارای نمره بدنی حدود 7 (اصطلاحاً بدن گوشتی یا توپُر) باشد نیز می تواند تاثیر منفی بر وزن تولد کره اسب داشته باشد.
پس اگر مادیانی با وجود داشتن نمره بدنی کافی، کره اسب کوچک جثه و ضعیفی نسبت به استاندارد نژاد خود به دنیا بیاورد، می توان به عدم رعایت نسبت مناسب انرژی و پروتئین در جیره مشکوک شد.
حتی اگر مادیان آبستن با جیره ای حاوی علوفه دارای محتوای پروتئین بالا (مانند یونجه باکیفیت) تغذیه شود، ممکن است که کل جیره آن دارای کمبود در اسیدهای آمینه مهم و ضروری باشد. حتی یونجه باکیفیت بالا نیز در تحقیقات هضم خوبی در قسمت فوقانی یا بالایی روده نشان نداده است. این موضوع نشان می دهد که با استفاده از یونجه به عنوان تنها منبع پروتئین و اسیدآمینه جیره مادیان آبستن، برخی از اسیدهای آمینه ضروری در مقادیر لازم دردسترس حیوان نیست. به همین دلیل توصیه شده که مادیان ها در طول آبستنی (به خصوص در اواخر آبستنی) از مکمل های پروتئینی مناسب در جیره خود بهره مند شوند.
امروزه مکمل های پروتئینی و کنسانتره اسب یا خوراک های آماده مخصوص مادیان های آبستن در بازار قابل یافت هستند که با کسب نظر از مشاور متخصص تغذیه اسب ها می توان بهترین گزینه را جهت کسب اطمینان از تأمین کافی پروتئین و اسیدهای آمینه ضروری انتخاب نمود. در غیر این صورت با کسب مشورت از متخصص تغذیه اسب می توان در صورت داشتن امکانات لازمه نسبت به تولید خوراک مادیان ها با فرمول مناسب از نظر میزان پروتئین و بالانس اسیدهای آمینه آن اقدام نمود.
نقش مواد معدنی در تغذیه مادیان آبستن
در طی آبستنی یکی از مهم ترین نیازهای جنین تأمین مواد معدنی از طریق مادر است. به ویژه در اواخر آبستنی و ماه دهم یا ماه آخر آبستنی است که بیشترین میزان جذب مواد معدنی توسط کره اسب رخ می دهد و با تولد کره اسب، شیر مادیان عملاً فاقد میزان کافی از مواد معدنی برای رشد مناسب کره اسب (به خصوص رشد سیستم استخوانی و اسکلت) است از این رو استفاده از شیر خشک اسب در کنار شیر مادر بسیار توصیه می شود. به همین دلیل است که تأمین مواد معدنی در جیره مادیان آبستن و به خصوص مواد معدنی کم مقدار یا کم میزان (Trace minerals) مانند مس و روی که در کنار عناصری مانند کلسیم، فسفر، منیزیوم و پتاسیم و... برای رشد طبیعی جنین حیاتی هستند، از طریق جیره دریافتی بسیار مهم است.
همچنین، توصیه شده که دسترسی آزاد به بلوک های سنگ نمک خوراکی برای مادیان های آبستن فراهم شود. این موضوع از آن جهت مورد توصیه است که مادیان ها می توانند مصرف نمک خود را و مواد معدنی تأمین شده از طریق آن را (عناصر کلر و سدیم) را تا حدی تنظیم کنند. البته این موضوع در مورد عناصر دیگر و به ویژه عناصر کمیاب یا کم مقدار چندان صدق نمی کند. البته از دیگر سو عنوان شده که با توجه به سخت بودن نظارت بر مصرف بلوک های نمک توسط اسب ها، تکیه بر این تدبیر برای تأمین عنصری مانند یُد چندان امکان پذیر نیست (به خصوص وقتی اسب ها انفرادی نگهداری نمی شوند). فرسایش بلوک های نمک از طریق عوامل آب و هوایی مانند بارش ها نیز قابل افزودن به خطاهای این روش است.
به همین جهت است که توصیه شده تا با مشاورین متخصص در تغذیه اسب ها مشورت شود و در صورت صلاحدید آنها به جیره مادیان های آبستن مکمل های معدنی لازمه افزوده شود تا هم مواد معدنی کافی برای رشد جنین و تولید کره اسب دارای وزن تولد مناسب تأمین شود و هم ذخایر معدنی لازم برای شیردهی کره اسب ها از زمان تولد تا از شیرگیری آنها فراهم شود. اگر به این موضوع دقت نشود، در هفته های اول بعد از تولد، کره اسب ها شیر دارای غنای کافی از لحاظ مواد معدنی (به ویژه مواد معدنی کمیاب) را دریافت نمی کنند و رشد آنها در مراحل اولیه می تواند دچار اختلال شود.
با توجه به اینکه معمولاً علوفه مراتع و یونجه ها از نظر مواد معدنی (به خصوص مواد معدنی کمیاب) می توانند دچار کمبود باشند، اهمیت دقت به تأمین مقادیر لازم از این عناصر در جیره مادیان ها دوچندان می شود تا اطمینان کافی از تأمین مواد معدنی لازمه در مقادیر کافی از طریق شیر مادیان برای کره اسب ایجاد شود. از مکمل های تخصصی یا کنسانتره ها و خوراک های آماده ویژه مادیان های شیرده می توان تحت نظر مشاور متخصص تغذیه اسب ها برای این مهم بهره جست.
نقش ویتامین ها در تغذیه مادیان آبستن
همان طور که مشاهده شد، مواد معدنی نقش بسیار مهمی در تغذیه مادیان های آبستن دارند که از میان آنها ماده معدنی سلنیوم با همراهی ویتامین E نقش آنتی اکسیدانی بسیار مهمی در جیره دارد. علاوه بر این، ویتامینی مانند ویتامین E در مصونیت مادیان و کره اسب آن در برابر بیماری ها نقش مهمی دارد. کسب اطمینان کافی از دریافت ویتامین E کافی در طول دوران بارداری می تواند اطمینان کافی را ایجاد کند که انتقال ایمونوگلوبولین ها به کره اسب از طریق آغوز و شیر مادیان به خوبی انجام شود.
تحقیقات نشان داده که مادیان هایی که در طب 5 هفته آخر باردار ویتامین E کافی را از طریق خوراک یا مکمل خوراکی درون آن دریافت نموده اند، آغوز دارای محتوای ویتامین E و ایمونوگلوبولین مناسبی تولید نموده و در نتیجه عملکرد ایمنی کره اسب به خوبی تقویت شده است. به علاوه، تأمین مقادیر کافی از این ویتامین و سایر ویتامین های در ماه های قبلی آبستنی نیز مهم است. با توجه به اینکه مادیان نباید در طی آبستنی بیش از حد خوراک و منابع انرژی (عمدتاً چربی) دریافت کند، تأمین ویتامین هایی مانند ویتامین های محلول در چربی (ویتامین های A، D، E و K) از طریق مکمل های خوراکی افزوده شده به کل خوراک می تواند تضمین کننده عدم رخ دادن کمبود این ویتامین ها باشد.
البته با توجه به اینکه برخی ویتامین ها در بدن خود اسب تولید می شوند (کبد، میکروارگانیسم های هم زیست دستگاه گوارش و...)، به تأمین ویتامین هایی مانند ویتامین E و A که باید از طریق خوراک مصرف شوند تا از تأمین آنها (به خصوص در مادیان آبستن و کره اسب آن) اطمینان حاصل شود، توجه خاصی می شود و مکمل های تخصصی اسب برای تأمین این ویتامین ها بیشتر موردتوجه تولیدکنندگان قرار گرفته است.
در مجموع این موضوع قابل بیان است که ویتامین ها باید به شکل بالانس یا متعادل و به اندازه کافی از همه ویتامین های موردنیاز (چه گروه ویتامین های محلول در آب و چه ویتامین های محلول در چربی) تأمین شوند که به خصوص در سه ماه آخر آبستنی اهمیت تأمین کافی همه ویتامین های ضروری برای مادیان آبستن و کره اسب آن بیش از پیش است. به همین جهت است که علاوه بر خوراک، مکمل های ویتامینه یا مکمل های معدنی – ویتامینه ویژه مادیان های آبستن نیز در تغذیه مدرن و تخصصی مادیان های باردار بسیار موردتوجه و توصیه متخصصین است. زیرا همه اسبداران نیز امکانات و دانش فنی لازمه برای تولید و تأمین این ترکیب متنوع و دقیق از ویتامین ها به شکل مکمل را در داخل واحد پرورش اسب خود ندارند.
مواد خوراکی ممنوعه برای مادیان های باردار
ممکن است لیست مواد ممنوعه یا مضر برای اسب ها و از جمله گروه های حساس تر مانند مادیان های باردار در بازه های زمانی مختلف تغییر کند و به روز گردد. این لیست می تواند در قوانین دامپزشکی و نظارت بر پرورش اسب ها در هر کشور تفاوت هایی داشته باشد که به مواردی مانند پوشش گیاهی و مواد گیاهی یا خوراکی رایج در هر کشور و... وابسته است. اما برخی موارد تقریباً در همه جای دنیا یکسان است.
به عنوان مثال، باید از برخی از مصرف انواع خاصی از علف ها مانند فسکیو (fescue) یا چمن فستوکا (نام دیگر آن علف بره است) در تغذیه مادیان های آبستن اجتناب نمود. این گیاه خاص اغلب به قارچ های اندوفایت آلوده است که می تواند باعث مشکلاتی مانند افزایش طول آبستنی، سخت زایی و کمبود شیر در مادیان ها شود.
موادی مانند کاکائو، خرمالو، پوست و برگ ها و هسته آووکادو، چمن کوتاه شده و چمن های کشت شده برای استفاده ای غیر از مصرف دام و اسب، هسته های میوه ها، محصولات نانوایی حاوی خمیر نپخته یا نیم پخته، سیب زمینی خام و ماست و سایر محصولات لبنی برای اسب ها به دلایل مختلف مضر ارزیابی شده اند که مادیان های آبستن نیز از این قاعده مستثنی نیستند و حتی در مواردی از سایر اسب ها حساس تر هستند.
از سوی دیگر برخی مواد خوراکی دارای محدودیت مصرف در اسب ها هستند که از جمله آنها مصرف افراطی دانه های غلات در جیره مادیان های آبستن قابل ذکر است. در منابع آمده است که این نوع جیره ها باعث کاهش کیفیت آغوز مادیان و کاهش محتوای ایمونوگلوبولین ها در آن می شود که برای کره اسب ها مضر است. اصولاً هر ماده خوراکی، ماده مغذی و کل جیره روزانه که بیش از حد نیاز مصرف شود، می تواند مضر باشد. این موضوع حتی می تواند در مورد مصرف بیش از حد آب نیز صادق باشد. در مجموع، توصیه می شود که فقط خوراک دارای فرمول مشخص و میزان مصرف مشخص که توسط تولیدکننده یا مشاور تغذیه تأیید شده برای مادیان ها استفاده شود و از خوراک های نامشخص یا نامطمئن در مقادیر غیرکارشناسی شده، برای تغذیه آنها استفاده نشود.
اشتباهات رایج در تغذیه مادیان های آبستن
همان طور که گفته شد، یکی از رایج ترین اشتباهات در تغذیه مادیان های آبستن، تغذیه بیش از حد (Overfeeding) در طی آبستنی و به خصوص هفت تا هشت ماه اول است که رشد جنین کمتر است. در واقع بخش اعظم رشد جنین در سه ماه آخر آبستنی رخ می دهد که برخی از احتیاجات خاص تغذیه ای این سه ماه در بخش های قبلی گفته شد. واضح است که کمتر از حد نیاز خوراک دادن یا محرومیت نسبی یا کامل از مواد مغذی ضروری در جیره مصرفی نیز می تواند در صورت عدم رعایت اصول علمی تغذیه در مورد اسب ها و به خصوص گروه های حساس تر مانند کره اسب ها و مادیان ها (به ویژه مادیان های آبستن سنگین و چند ماه آخر آبستنی)، به یک اشتباه رایج تبدیل شود.
مواردی مانند محرومیت از مقدار کافی منابع فیبر خوراکی (به ویژه علوفه) در جیره، کیفیت پایین علوفه جیره، سنجش مقادیر خوراک مورد نیاز با حجم آنها به جای وزن آنها (به خصوص اگر ماده خشک خوراک مبنا قرار نگیرد)، عدم توجه به تأمین آب تمیز و دارای کیفیت کافی به میزان موردنیاز، عدم توجه به سلامت دندان ها و عدم تأمین مقادیر کافی از نمک خوراکی به شکل مصرفی مناسب در جیره روزانه می تواند جزو اشتباهات رایج در تغذیه اسب ها و از جمله مادیان های آبستن باشد.
اگر سیستم تغذیه و خوراک دهی اصولی و علمی با نظارت مشاور متخصص یا کسب دانش فنی از مراجع آموزشی معتبر به شکل جدی دنبال شود، این موارد می تواند به میزان زیاد با به طور کامل منتفی شوند.
سخن آخر
همان طور که در طول این مقاله ذکر شد، مادیان های آبستن دارای حساسیت ها و الزامات تغذیه ای خاص خود هستند که آگاهی و عمل به آنها نیازمند دانش فنی و کسب مشورت از افراد متخصص است. حیات، سلامت و آینده کره اسب ها (به ویژه به عنوان اسب مسابقه ای و حرفه ای) و در نتیجه آینده صاحبان آنها به سلامت مادیان ها تا زایمان گره خورده است که آن نیز به نوبه خود وابسته به تغذیه مادیان است.
درنظرگرفتن نکاتی که گفته شد و اساس ملاحظات تغذیه ای مادیان های آبستن را در برمی گیرد، جزو پیش نیازهای داشتن کره اسب های سالم و موفق در آینده و در نهایت موفقیت صاحبان اسب ها و سوارکاران است. البته توصیه می شود که در مورد همه نکاتی که باید در تغذیه هر مادیان آبستن در نظر گرفته شود، با توجه به شرایط خاص همان مادیان از افراد متخصص کسب نظر و مشاوره صورت گیرد.
