کوچک بودن تخم مرغ
موضوع سایز یا اندازه تخم مرغ را می توان یک موضوع مشترک بین مسائل بازاریابی و سلیقه عام مشتریان و البته مسائل تکنیکی دخیل در صنعت طیور دانست. مرغ ها وابسته به تأثیر عوامل مختلف ممکن است تخم هایی در اندازه های مختلف تولید کنند که معمولاً در سایزهای مختلف سورت یا تفکیک می شوند و به بازار مصرف عرضه می شوند. البته ممکن است معیار تفکیک تخم مرغ های عرضه شده در هر کشور یا بازار مصرف خاص با سایرین تفاوت هایی داشته باشد.
به عنوان مثال، در بسیاری از بازارهای خارجی، تخم مرغ در سه سایز متوسط یا استاندارد، درشت و خیلی درشت طبقه بندی می شوند. اما طبقه بندی در 5 گروه از کوچک تا غول آسا (جامبو) نیز رایج است. این طبقه بندی به شکل زیر انجام می شود:
- تخم مرغ ریز یا کوچک: به طور متوسط وزن تخم مرغ کمتر از 45 تا 48 گرم (کمتر از یک و هفت دهم اونس)
- تخم مرغ متوسط (برخی بازارها اندازه استاندارد): به طور متوسط وزن تخم مرغ حدود 48 گرم (یک و هفت دهم اونس)
- تخم مرغ درشت (برخی بازارها اندازه استاندارد): به طور متوسط وزن تخم مرغ حدود 60 گرم (حدود دو و یک دهم اونس)
- تخم مرغ خیلی درشت: به طور متوسط وزن تخم مرغ حدود 62 تا 65 گرم (دو و دو دهم اونس)
- تخم مرغ جامبو یا درشت ترین: به طور متوسط وزن تخم مرغ 70 گرم و حتی بیشتر (دو و نیم اونس و بیشتر)
در ایران تقسیم بندی رایج برای سورت یا تفکیک تخم مرغ های تولیدی متفاوت است و بر اساس ترکیبی از کیفیت پوسته و وزن تخم مرغ به دسته های درجه یک یا ممتاز (AA)، تخم مرغ درجه یک (A)، درجه دو (B) و درجه سه (C) تفکیک می شود.
به هر حال ممکن است تخم مرغ ریز و به ویژه تخم مرغ های خیلی ریز چندان موردپسند بازار نباشند. البته با توجه به اینکه در تخم مرغ های ریز (به خصوص تخم مرغ های پولت ها یا روزهای آغازین تخم گذاری) می تواند نسبت زرده به سفیده به نفع زرده تخم مرغ تغییر کند، برای برخی افراد و سلایق این تخم مرغ ها طعم مطلوب تری دارد.
مطالعه بیشتر: تخم مرغ کوچک بهتر است یا بزرگ
با این حال تخم مرغ های ریز یا کوچک در دامنه سایز استاندارد نیستند و می توانند در مواردی مانند استفاده برای آشپزی و کیک پزی باعث نوسان در میزان تخم مرغ مصرفی و نتیجه کار شوند. یکی از دلایل آن به این موضوع برمی گردد که محتوای رطوبت سفید تخم مرغ 90 درصد است، اما محتوای رطوبت زرده تخم مرغ به طور چشمگیری کمتر است (حدود 50 درصد). پس ممکن است عده ای از مصرف کنندگان یا مرغداران خانگی و بومی (تولید اندک و غیرصنعتی) به دنبال دلایل تولید تخم مرغ های کوچک توسط مرغ ها باشند که در ادامه به مهم ترین و رایج ترین دلایل آن پرداخته خواهد شد.
کوچک بودن تخم مرغ به دلیل ژنتیک یا نژاد مرغ
اصولاً وزن و اندازه تخم مرغ یک صفت دارای وابستگی بالا به ژنتیک است (تا حدود 40 درصد همبستگی دارند با هم) که به انتخاب ژنتیکی و به گزینی پاسخ بالایی نشان می دهد. به همین دلیل یکی از دلایل اصلی تفاوت در اندازه تخم مرغ های تولیدی به نژاد یا سویه مرغ های تخم گذار برمی گردد. به عنوان مثال، در میان مرغ های نژادهای بومی یا دارای بدن و تخم مرغ رنگی نژاد رُد آیلند اندازه تخم مرغ بهتری نسبت به بسیاری از نژادهای این گروه دارد. تخمین زده شده که نژاد لگهورن نیز که جزو اجداد نژادهای سفیدرنگ و سویه های نوین تجاری تخم گذار است، می تواند در طول سال تا 300 عدد تخم مرغ درشت یا خیلی درشت یا حتی جامبو تولید کند.
نژادها یا سویه های جدید و صنعتی تخم گذار توان تولید تخم مرغ های درشتی هم ردیف لگهورن و هایلاین (سویه تجاری منشأ گرفته از لگهورن) و حتی تعداد بیشتری از تخم مرغ های درشت و خیلی درشت یا حتی جامبو در سویه های دارای جثه درشت در سن تولید تخم (وزن دوره تخم گذاری بیش از یک و هفت دهم کیلوگرم) مانند سوپر نیک، نیک چیک و... دارند.
پس نژاد و جثه و وزن مرغ ها در دوره تخم گذاری (ناشی از نژاد آنها) می تواند بسیار در اندازه تخم مرغ مؤثر باشد. البته نباید این موضوع را با چاقی و تجمع چربی ناشی از تغذیه نادرست و بیش از حد اشتباه گرفت که نه تنها تأثیر مثبتی بر اندازه تخم مرغ ندارد، بلکه می تواند میزان و راندمان تولید تخم را به طور منفی تحت تأثیر قرار دهد.
استرس یا تنش های مختلف در گله مرغ های تخم گذار؛ دلیلی برای کوچک بودن تخم
تحقیقات علمی متعددی نشان داده اند که تنش های محیطی مانند تنش یا استرس گرمایی می توانند بر کیفیت و وزن تخم مرغ تأثیر منفی محسوسی به جای بگذارند. حتی برخی تحقیقات عنوان نموده اند که قرارگرفتن تحت استرس در اوایل زندگی جوجه ها نیز می تواند بر مراحل بعدی زندگی و از جمله دوران تولید تخم مرغ تأثیر قابل توجهی بگذارد.
مثال بارز این تأثیرات تنش گرمایی (دمای محیطی بالاتر از دامنه آسایش دمایی) است که می تواند باعث کاهش مصرف خوراک و در نتیجه کاهش جذب و دریافت مواد مغذی لازم مانند انرژی، پروتئین ها و اسیدهای آمینه و... در مرغ ها شده و منجر به کاهش وزن و اندازه تخم مرغ ها شود.
پس عوامل مدیریتی و تغذیه ای متعددی که در پیشگیری یا کنترل بروز تنش های مختلف در گله های تخم گذار دخیل هستند می توانند به طور قابل توجهی بر سایز و اندازه تخم مرغ های تولیدی مؤثر باشند. در واقع اگر نژاد و عوامل ژنتیکی به میزان 40 درصد تعیین کننده اندازه و وزن تخم مرغ هستند، 60 درصد باقیمانده به عوامل مدیریتی و تغذیه ای و از جمله عوامل مؤثر بر بروز یا پیشگیری از تنش ها یا استرس ها برمی گردد.
مطالعه بیشتر: استرس گرمایی در مرغداری چیست؟
تغذیه و جیره غذایی مرغ
چه در طول دوره پرورش جوجه ها برای بلوغ و آغاز تخم گذاری (دوره پرورش پولت) و چه در طول دوره تولید تخم، تغذیه نقش اساسی و حیاتی در مؤلفه های عملکردی گله تخم گذار و از جمله وزن و اندازه تخم مرغ دارد که در بخش پیشین هم اشاره کوتاهی به آن شد. همان طور که اشاره شد، وزن و جثه مرغ ها همبستگی بالایی با وزن و اندازه تخم مرغ تولیدی دارد که خود به شدت وابسته به ژنتیک و نژاد و البته تغذیه است.
علاوه بر احتیاجات رشد و رسیدن به وزن مناسب بلوغ و آغاز تخم گذاری، تأمین مواد مغذی بسیار مهمی مانند اسیدهای آمینه (متیونین، لیزین، سیستئین و...)، منابع انرژی، روغن طیور یا مکمل های طیور حاوی اسیدهای چرب مفید و مؤثر بر اندازه تخم مرغ مانند اسید لینولئیک (اسیدهای چرب اُمگا-3) و... می تواند مستقیماً بر اندازه تخم مرغ های تولیدی تأثیر بگذارد. علاوه بر تأمین میزان کافی از این مواد مغذی، بالانس یا متعادل بودن جیره از نظر این مواد مغذی و به ویژه اسیدهای آمینه جیره نیز بسیار مهم است.
اگر در تأمین پروتئین و اسیدهای آمینه (اجزای سازنده پروتئین ها) تعادل ضعیف یا نامناسبی برقرار باشد (به ویژه نسبت اسیدهای آمینه متیونین و لیزین به یکدیگر)، می تواند منجر به اندازه نامناسب تخم مرغ های تولیدی شود. به ویژه مهم است که در اوایل تولید که اندازه تخم مرغ ها می تواند ریز باشد، جیره جهت افزایش وزن و اندازه تخم مرغ بالانس شود و در اواخر دوره تولید تخم مرغ که ممکن است درشتی تخم مرغ ها حتی بیش از حد باشد و باعث مشکلاتی مانند پرولاپس (بیرون زدگی مقعد) شود، جیره جهت حفظ حداکثر تولید تخم مرغ های دارای اندازه استاندارد بالانس شود. عوامل دیگر تغذیه ای یا مدیریت تغذیه ای و عواملی مانند اندازه ذرات خوراک، مصرف و دسترسی به آب مناسب، دسترسی آسان و مصرف کافی خوراک روزانه و... نیز هر کدام به نوبه خود در اندازه و وزن تخم مرغ های تولیدی مؤثر هستند.
سن مرغ
همان طور که در بخش قبلی اشاره شد در سنین پایین تر و اوایل دوره تخم گذاری، معمولاً تولید تخم مرغ های دارای سایز کوچک تر رایج است و با افزایش سن مرغ ها سایز تخم مرغ های تولیدی تدریجاً افزایش می یابد. در برخی منابع برآورد شده که مرغ ها درشت ترین تخم مرغ های خود را در سن حدود یک سالگی تولید می کنند و البته کمی قبل از پایان دوره تخم گذاری اندازه تخم مرغ ها به سمت کوچک تر شدن متمایل می شود.
اگر مقصود این باشد که به شکل دقیق تر و در گله های تخم گذار مدرن و صنعتی به تأثیر سن بر اندازه تخم مرغ ها پرداخته شود، تولید تخم معمولاً از سن حدود 20 هفتگی آغاز می شود که در 5 تا 10 هفته اول تخم های نسبتاً کوچک تری گذاشته می شوند (معمولاً کمتر از 52 یا 53 گرم). همچنین، در بخش اعظم منابع عنوان شده که اوج تولید و اندازه تخم مرغ ها در حدود سن 30 هفتگی رخ می دهد. در این زمان اکثر مرغ های سویه های تجاری و صنعتی مرغ های تخم گذار در حال تولید تخم مرغ های در محدوده 53 تا 73 گرم هستند.
البته تولید تخم مرغ در مرغ ها به شکل نامحدود ادامه نمی یابد و پس از 2 تا 3 سال یا پس از یک یا دوره اصطلاحاً "تولک بری" (توقف و شروع مجدد تولید از روی عمد و با استفاده از روش های خاص) یا کمی بیشتر، تولید تخم کاهش یافته و با نرخ یا راندمان تولید پایین این تولید تخم ادامه می یابد. با اینکه در سال سوم تولید، میزان تولید تا 70 درصد میزان تولید سال اول کاهش می یابد و در سال چهارم به 60 درصد تولید سال اول نیز می رسد، اما اگر صرفاً تولید تخم مرغ های درشت مدنظر باشد از سال دوم و سوم به بعد معمولاً تخم مرغ های تولیدی درشت و خیلی درشت هستند.
جمع بندی پایانی
برای تعیین اینکه چه سایز تخم مرغی برای تولید مدنظر است، می توان به سلیقه مصرف خود یا کشش بخش اعظم بازار مصرف نگاه کرد و سپس با توجه به آن از عواملی که در بالا گفته شد برای تولید هرچه بیشتر سایز تخم مرغ مورد نظر خود بهره جست. همان طور که گفته شد، در بازار مصرف ایران درجه بندی و سورت (تفکیک) تخم مرغ ها بر اساس ترکیبی از کیفیت (به ویژه کیفیت پوسته) و وزن یا اندازه صورت می گیرد که در شکل قدیمی تر درون شانه های مقوایی و کارتن های مقوایی به بازار عرضه می گردد.
با توجه به اهمیت پیداکردن روزافزون سایز و کیفیت تخم مرغ که در بازار ایران نیز محتمل است به مرور جا بیفتد، آگاهی از روش های مدیریت تغذیه و پرورش، انتخاب سویه یا نژاد مناسب و سایر موارد مرتبط با کیفیت و سایز تخم مرغ اهمیت می یابد تا تولید از سلیقه و تقاضای بازار عقب نماند.
دسترسی به اینترنت و سامانه جامعی مانند وب سایت و اپلیکیشن مرغابی در عرصه صنعت دام و طیور و آبزیان و.... باعث شده که بتوان تمام فعالیت های مربوطه را از انتخاب و خرید تخم مرغ تا خرید کنسانتره طیور یا دان آماده و مواد اولیه یا نهاده های مصرفی در خوراک، تجهیزات مرغداری (مانند دانخوری ها یا آبخوری ها و...) یا تجهیزات کارخانه خوراک دام و طیور، جوجه یک روزه یا پولت و... در یک جایگاه انجام داد و ضمن بررسی و مقایسه آسان تر و دقیق تر در بین گزینه های متنوع از خدمات آموزشی، کتب و جزوات مربوطه و خدمات مشاوره ای لازم نیز نزد افراد معتبر و مجرب بهره گرفت.
