مهم ترین تجهیزات مرغداری
فرض کنید صاحب یک مرغداری هستید و هزار جوجه را در آن نگهداری و پرورش می دهید. در خیالات غرق می شوید و خود را در جایگاهی می بینید که جوجه ها بزرگ شده و زمان فروش آن ها مصادف با پولدار شدن شما خواهد بود. در این خیال خوش سیر می کنید که ناگهان...! با ورود به مرغداری لاشه جوجه هایی را می بینید که قرار بود جیب هایتان را پر پول کند اما در یک لحظه تمام رشته ها پنبه شد. در یک لحظه غفلت و عدم استفاده از تجهیزات مرغداری مناسب، تمام رویاهایتان را نابود کرد. تهیه مهم ترین تجهیزات مرغداری، از جمله اقدامات مهمی است که عدم توجه به آن خسارات زیادی به همراه دارد.
اصولاً فعالیت پرورش و تولید طیور (به ویژه تولید صنعتی مرغ گوشتی و تخم گذار) یک فعالیت ساده و بدون زحمت نیست و دارای جزئیات، اصول و پیش نیازهای اساسی و البته چالش های خاص خود است. این موضوع در مورد راه اندازی و شروع به کار یک مزرعه پرورش مرغ گوشتی یا تخم گذار نیز بیشتر صادق است، به طوری که باید تمام اقدامت و تجهیزات لازم را از پیش مورد بررسی و انتخاب دقیق قرار داد تا جلوی زیان های بعضاً هنگفت در همین ابتدای شروع به کار و طی اشتغال به این فعالیت گرفته شود.
در همین راستا است که معرفی تجهیزات اساسی مورد نیاز برای شروع و ادامه فعالیت پرورش مرغ گوشتی و تخم گذار از اهمیت ویژه ای برخوردار است. این موضوع وقتی از اهمیت حیاتی و بیشتری برخوردار است که افراد تازه کار و مبتدی مخاطب مباحث مطرح شده باشند.
تجهیزات مرغداری شامل تمام موارد موردنیاز برای رسیدن به عملکرد و سلامت بهینه گله های طیور صنعتی یا نیمه صنعتی می شود. این تجهیزات مواردی مانند تجهیزات لازم برای جوجه ریزی، پرورش و نگهداری جوجه یک روزه تا رسیدن به شرایط عملکردی، تغذیه مناسب و خرید خوراک طیور، نظافت و ضدعفونی سالن ها (عمدتاً زمان پیش از ورود و البته تا حدی هم در حین پرورش طیور) و تجهیزات موردنیاز برای حفظ شرایط مناسب برای طیور پرورشی را شامل می شود.
عوامل مؤثر در انتخاب تجهیزات مرغداری
عواملی مانند نژاد یا سویه، نوع تولید و محصول نهایی مزرعه، ابعاد و ظرفیت تولیدی فارم طیور، میزان گستردگی فعالیت فارم (می تواند از پرورش گله اجداد یا مادر تا تولید جوجه آغاز شود و تا بسته بندی و عرضه به مشتری نهایی را شامل شود) و سایر موارد در گستره تجهیزات مورد نیاز و میزان فن آوری به کار رفته در آنها مؤثر باشد. به عنوان مثال، در مزارع کوچک پرورش طیور، تجهیزات دستی و غیراتوماتیک می توانند برطرف کننده بخش اعظم نیازها باشند، اما در مزارع تجاری وسیع و زنجیره های تولید طیور (شرکت ها یا هُلدینگ های عظیم و فراملیتی صنعت طیور) تجهیزات پیچیده و تعداد کثیری از نیروهای کار دارای دانش فنی بالا یا برگزیده مورد نیاز است.
در مجموع، انتخاب تجهیزات بر اساس نوع طیور، محصول تولیدی و زمینه های تخصصی کار مانند هدف گذاری برای تولید خوراک در خود مرغداری یا تولید و بسته بندی محصولات توسط خود مجموعه یا شرکت صاحب مرغداری، فضا و زمین در اختیار، سرمایه در نظر گرفته شده، هزینه ها (قیمت تجهیزات)، دانش فنی و فن آوری مورد نیاز صورت می گیرد که در ادامه مقاله تلاش خواهد شد تا 8 تا از مهم ترین تجهیزات مرغداری را که تهیه آن ها بسیار حائز اهمیت است، شرح داده شود.
تجهیزات اولیه مرغداری
ازآنجاکه نیازهای اساسی طیور شامل تغذیه (دان و آب) و شرایط محیط نگهداری با حداکثر آسایش و رفاه ممکن را در برمی گیرد، تجهیزات اولیه و اساسی مورد نیاز راه اندازی و شروع به کار یا ادامه فعالیت استاندارد یک فارم مرغ گوشتی یا تخم گذار را مواردی مانند سیستم دانخوری و آبخوری، سیستم گرمایشی و سرمایشی و گردش هوا (مجموعاً سیستم تهویه) و سنسورها یا سنجشگرهای برقراری شرایط محیطی مطلوب مانند دماسنج ها، رطوبت سنج ها و تایمرها و... شامل می شود که در ادامه شرح داده خواهند شد.
-
دانخوری ها
سیستم تغذیه و خوراک دهی به طیور پرورشی یک سیستم اساسی است که می تواند از سیلوها یا انبار مواد اولیه و خوراک تا آسیاب، میکسر و سیستم انتقال دان به سالن و خود دانخوری ها را شامل شود. ممکن است که یک مرغدار تصمیم بگیرد که دان را با استفاده از نهاده های خریداری شده در خود واحد مرغداری تولید کند یا به شکل دان آماده (دان کامل) از مجموعه های معتبر خریداری نموده و تنها از سیستم انتقال دان به سالن و دانخوری ها در سالن بهره گیرد.
سیستم دانخوری و تعداد دانخوری های داخل سالن پرورش با توجه به تعداد جوجه ها یا مرغ های داخل سالن تعیین می شود و مهم است که این سیستم همیشه به خوبی کار کند تا مرغ های داخل سالن دسترسی کافی و آسان به خوراک سالم و مناسب داشته باشند. سیستم های دانخوری انواع مختلف و متنوعی دارند، اما رایج ترین انواع آن ها می تواند به شکل خطی (Linear feeder) یا گرد و دوار (Circular feeder) باشد.
در سیستم های خطی یا ردیفی که معمولاً از جنس فلز گالوانیزه هستند، جوجه ها یا مرغ ها می توانند در دو طرف خط هر دانخوری تغذیه کنند. دانخوری های ردیفی یا خطی می توانند به شکل دستی یا اتوماتیک پر شوند که باید بر عدم تجمع دان یا خالی ماندن در طول مسیر آن ها نظارت کافی داشت.
علاوه بر این، در سیستم پرورش بر روی بستر نیز ارتفاع این دانخوری ها باید با سن و قد طیور داخل سالن و تغییرات آن در طول دوره پرورش تنظیم شود. نحوه استفاده از این دانخوری ها دارای ریزه کاری ها و نکات مدیریتی خاص خود است که باید قبل از تصمیم گیری درباره خرید و به کارگیری آن ها در مورد نحوه کارکرد و مدیریت پخش دان در این نوع از سیستم ها از افراد متخصص مشورت لازمه کسب شود.
مطالعه بیشتر: نگهداری جوجه یک روزه در خانه
در سیستم چرخشی یا دوار نیز که معمولاً به شکل نیمه اتوماتیک هستند، حدود 5 تا 7 کیلوگرم خوراک در هر مخزن دانخوری وجود دارد که با مصرف جوجه ها از خروجی های پایین آن، دان توسط نیروی گرانش پایین می رود. معمولاً جنس آنها از پلاستیک است که از سقف آویزان می شوند یا بر روی کف زمین مستقر هستند. اگر از نوع دستی باشند، هر کدام با دست و به وسیله پرسنل مرغداری پُر می شوند و اگر از نوع اتوماتیک باشند، از طریق خط یا لوله متصل به تمام دانخوری ها در یک ردیف و از بالا پر می شوند.
سیستم دانخوری گرد یا دوار می تواند تعداد بیشتری از طیور را در مقایسه با سیستم خطی یا ردیفی سرویس دهد که برای محاسبه تعداد مورد نیاز و نحوه پخش و استقرار آن ها در سالن باید از مشاورین مجرب و متخصص کسب نظر شود. ارتفاع دسترسی به دان با توجه به تغییر سن و قد طیور داخل سالن در این سیستم قابل تنظیم است. این سیستم های دانخوری در انواع مختلف سالن های پرورش طیور جز سالن های پرورش طیور تخم گذار درون قفس به خوبی قابل استفاده هستند.
به جز این دو سیستم، انواع دیگری از دانخوری ها و سیستم های دانخوری نیز وجود دارند. به عنوان مثال، برای جوجه های یک روزه و کم سن و سال می توان از سینی های دانخوری یا حتی رول مرغداری که برای بستر جوجه ها پهن شده نیز استفاده نمود. با توجه به مواردی مانند نوع سیستم و طیور پرورشی (گوشتی یا تخمگذار یا روی بستر یا درون قفس و...)، سن آن ها و سایر موارد ثابت و متغیر، می توان با کسب نظر از مشاور متخصص در خوراک دهی و سیستم های دانخوری نسبت به انتخاب سیستم دانخوری و ظروف دانخوری ثابت و متغیر سالن اقدام نمود.
-
آبخوری ها
برای همگان مشخص است که یکی از نیازهای اولیه و اساسی طیور پرورشی، شامل دسترسی آسان به آب شیرین و تمیز می شود. توصیه شده است که دسترسی آسان به آب آشامیدنی برای طیور داخل سالن با توجه به ایجاد حداقل خیسی باشد و طیور داخل سالن فقط بتوانند به راحتی با نوک خود از آبخوری آب مورد نیاز خود را بردارند. این موضوع برای حفظ شرایط مناسب برای سلامتی و زیست طیور در محیط پرورش آن ها و به خصوص بسترشان اهمیت بالایی دارد. با توجه به این موضوع انواع مختلفی از آبخوری ها و سیستم های آبخوری دستی یا اتوماتیک در دسترس هستند.
نکته مهم دیگر بهداشت و سلامت آب مصرفی است که باید بتوان در سیستم های آبخوری آن را تأمین کرد. امروزه مواردی مانند تجمع کلونی های میکروبی در مجاری سیستم های آبخوری جزو دغدغه های اصلی مرغداران به شمار می رود؛ همچنین، سهولت رساندن داروهای طیور و مکمل های آشامیدنی از طریق سیستم های آبخوری می تواند یک مزیت مهم دیگر برای این سیستم ها باشد. به عنوان مثال، می توان اسیدهای آلی و برخی انواع پروبیوتیک ها یا پری بیوتیک ها را جهت بهبود عملکرد و سلامت دستگاه گوارش در آب آشامیدنی اضافه کرد.
با توجه به مواردی که گفته شد، طیف متنوعی از سیستم های آبخوری از سیستم های دستی تا سیستم های اتوماتیک و متصل به لوله ها و مخازن تغذیه کننده مانند خطوط آبخوری نیپلی یا پستانکی وجود دارند که هر کدام مزایا و چالش های خاص خود را دارند. به عنوان مثال، در مورد سیستم نیپلی که در سال های اخیر به دلیل مزایایی مانند امکان ایجاد خیسی کمتر و مدیریت بهتر خط آبخوری رایج شده است، باید پرسنل سالن از نظر عادت دادن جوجه های کم سن و سال به مصرف آب از آن ها با روش های مناسب توصیه شده توسط مشاورین مجرب مورد آموزش قرار گیرند. همچنین، عدم خرابی یا گرفتگی احتمالی پستانک ها به طور دوره ای و در زمان های مناسب مورد بازدید قرار گیرند.
-
سیستم های گرمایشی و برودتی
همان طور که پیش از این نیز در مقالات دیگر مورد اشاره قرار گرفته، به ویژه برای جوجه های یک روزه و کم سن و سال باید جدا از اینکه در چه نوع سیستم پرورشی نگهداری می شوند، دمای مناسب در محیط پرورشی قبل از ورود آن ها به سالن ایجاد شود؛ پس سیستم گرمایشی به ویژه در اقلیم های سردسیر و فصول سرد سال باید با درجه اطمینان کافی از کارکرد و ایجاد دمای مناسب سطح بستر تا فضای بالای سر طیور در نظر گرفته شود. این سیستم مکمل یک ساختمان مناسب و دارای شرایط تهویه و عایق بندی مناسب است تا با حداقل مصرف انرژی، به طور یکنواخت و قابل کنترل دمای مناسب را در سالن ایجاد کند.
جهت رسیدن به این اهداف، سیستم های گرمایشی مختلفی با توجه به بودجه و دسترسی به امکانات و البته دردسترس ترین منابع انرژی هر منطقه قابل استفاده است. به عنوان مثال، در ایران با توجه به دسترسی بیشتر به سوخت های فسیلی و به ویژه گاز طبیعی، هیترها و سیستم های گرمایشی گازی و بعد از آن سایر سوخت های فسیلی بیشتر مد نظر هستند. همچنین، دستگاه های مادر مصنوعی و سایر هیترهای گرم کننده موضعی برای جوجه های کم سن و سال که توان حفظ دمای بدن را ندارند و از حمایت گرمایشی مادر خود بهره مند نیستند می تواند مورد بهره برداری قرار گیرد.
سیستم های گرمایشی نصب شده بر روی سقف یا در گوشه های سالن یا سیستم های دارای منعکس کننده های گرما که در نقاط مناسب در چهارگوشه سالن یا سایر نقاط نصب شده اند نیز جزو سیستم های قابل استفاده هستند. با توجه به تنوع روز افزون سیستم ها و دستگاه های گرماساز و برودتی، می توان از ترکیب مناسبی از منابع انرژی متفاوت (به عنوان مثال گاز و برق) و سیستم ها و دستگاه های گرمایشی و سرمایشی مکمل یکدیگر جهت ایجاد بهترین شرایط ممکن سود جست که با توجه به تنوع و پیچیدگی های خاص سیستم های گرمایشی و برودتی، باید از خدمات مشاوره فنی معتبر و مجرب برای ایجاد و بهره برداری سیستم های گرمایشی استفاده نمود.
-
سیستم های تهویه مرغداری (گردش هوا)
سیستم های گرمایشی و برودتی (سرمایشی) بدون مکمل شدن با سیستم های هواساز یا گردش هوا نمی توانند عملکرد یکنواخت و مناسب خود را در تمام فضای سالن اعمال کنند و عدم بهره مندی از سیستم تهویه یا گردش هوای مناسب می تواند آسیب قابل توجهی به عملکرد و سلامت گله بزند.
در راستای جلوگیری از بروز آن، سیستمی متشکل از فن ها و دریچه ها در نقاط مناسب سالن پرورش طیور تعبیه می شوند که در تعداد و ابعاد مناسب تهیه شده اند. هدف از استقرار این فن ها و سیستم تهویه ایجاد کیفیت هوای مناسب و سلامت تنفسی طیور داخل سالن است تا به نوبه خود به رشد و عملکرد تولیدی بهینه کمک کند و در هزینه های خوراک، آب و انرژی مصرفی در سالن صرفه جویی شود.
این فن ها و دریچه های تعبیه شده باید بتوانند گازهای مضر (مانند آمونیاک، دی اکسید کربن و...)، گردوغبار و رطوبت مازاد را تا حد قابل قبول از محیط خارج نموده و اکسیژن و هوای تازه را جهت حفظ کیفیت هوای سالن به آن وارد کنند. در این راستا، سیستم های تهویه مختلفی بر اساس جایگاه فن های تهویه و ورودی ها و خروجی های هوا در سالن وجود دارند.
به عنوان مثال، در سالن ها یا سیستم های بسته مرغداری که اکثر سالن های مدرن و صنعتی را شامل می شوند؛ استفاده از سیستم های تهویه تونلی با سیستم آب و هوای تحت کنترل (CCS) بسیار رایج است که در یک طرف یا اصطلاحاً یک سر سالن فن های مکنده بزرگ (اصطلاحاً فن های اگزاست) قرار دارند و در یک طرف پدهای خنک کننده سلولزی قرار دارند.
البته سیستم های تهویه تونلی دارای مزایا و چالش های خاص خود هستند که باعث شده این سیستم برای اقلیم های گرمسیر بیشتر توصیه شود تا حداکثر بهره مندی از جریان هوا با سرعت بالا برای خنک کردن حاصل شود. با توجه به این نکات ریزی که در هر سیستم تهویه وجود دارد، اهمیت حیاتی سیستم های تهویه در سلامتی گله های طیور و اینکه فن آوری های تهویه سالن های مرغداری تقریباً به طور مداوم و به سرعت در حال به روز رسانی در سراسر دنیا هستند، افرادی که در حال ساخت یا راه اندازی سالن مرغداری هستند یا افرادی که می خواهند با توجه به ساختمان فعلی مرغداری خود اقدام به نوسازی سیستم تهویه با حداقل هزینه ممکن و بیشترین افزایش در بهره وری و عملکرد سیستم تهویه سالن خود نمایند، باید از خدمات مشاوره ای و فنی مجموعه ها یا افراد متخصص، معتبر و مجرب بهره گیرند.
این نکته را نیز باید در نظر گرفت که اگر در مورد انتخاب و استقرار سیستم تهویه برای سالن مرغداری خطایی جدی رخ دهد می تواند علاوه بر خسارت به عملکرد سالن، هزینه های گزافی جهت اصلاح مجدد سیستم در برداشته باشد. پس دقت در انتخاب نهایی سیستم تهویه که ساختمان مرغداری را نیز به طور چشمگیری تحت تأثیر قرار می دهد، خود نشان دهنده اهمیت بررسی، تحقیق و پرس و جوی کافی قبل از اقدام به انتخاب سیستم تهویه برای یک سالن جدید یا بازسازی سالن است.
-
دماسنج ها
ایجاد سیستم های گرمایشی – برودتی یا تهویه که به درستی عملکرد خود را انجام دهند نیازمند بهره گیری از امکانات و روش های درست سنجش مداوم شرایط محیطی داخل سالن است. به ویژه در سیستم های تهویه و تأمین دمای اتوماتیک و مدرن که با کمک سیستم های رایانه ای و هوش مصنوعی، نیاز به نظارت انسانی را به حداقل رسانده اند. مجموعه ای از سنسورها یا حسگرهای مختلف شامل دماسنج ها، رطوبت سنج ها، سنجشگرهای گازهای مضر و مفید در محیط و... وجود دارند که برای عملکرد مناسب تر و دقیق تر این سیستم ها حیاتی هستند.
در سیستم های قدیمی تر و غیراتوماتیک تهویه و گرمایش سالن ها نیز توصیه به نصب دماسنج های دارای دقت مناسب در نقاط مختلف سالن و رصد دمای محیط در این نقاط در بازه های زمانی متفاوت بسیار مورد توصیه قرار گرفته است. بررسی دمای محیط با استفاده از دماسنج های مناسب باید قبل از ورود طیور به سالن (به خصوص جوجه های یک روزه) انجام شود و از ایجاد دمای مناسب برای طیور در کف سالن و محیط آن اطمینان حاصل نمود.
با توجه به اهمیت سنجش دمای محیط سالن و اینکه ممکن است در بسیاری از سیستم های تهویه و گرمایش مرغداری، دماسنج ها جزو سنسورهای از پیش تعبیه شده در سیستم و محیط سالن نباشند، توصیه می شود که حتماً در مورد انتخاب دماسنج های مناسب و تعداد قراردادن آنها در نقاط مختلف سالن و همچنین نحوه درست استفاده از آن ها از متخصصین و افراد مجرب در پرورش طیور یا سیستم های تهویه سالن های طیور مشاوره کافی اخذ گردد.
-
رطوبت سنج ها
یکی دیگر از شرایط مهم برای ادامه حیات طیور در مقداری، میزان رطوبت مناسب است. معمولاً رطوبت نسبی مناسب برای سالن های مرغداری بین 60 تا 70 درصد عنوان می شود که تحت تأثیر عواملی مانند فصل، رطوبت تنفس، فضولات مرغ ها و مه پاش های سالن و... است. امروزه برای سنجش آن بیشتر دماسنج – رطوبت سنج های دیجیتالی به کار می رود که ممکن است سیستم علاوه بر آن ها به یک دیتالاگر ثبت دما و رطوبت جهت اطلاع از تغییرات لحظه ای دما و رطوبت مجهز باشد.
انتخاب تعداد و محل مناسب نصب این تجهیزات در سالن مرغداری جهت کاهش احتمال خطا و بهبود بهره وری، یک عامل بسیار مهم است؛ به همین جهت است که می توان از اشخاص معتبر و متخصص کسب نظر نموده و با کمک گرفتن از سامانه ها و وب سایت های مرجع تجهیزات مرغداری ها نسبت به مقایسه و انتخاب بهترین گزینه ها از نظر قیمت و کاربری برای سالن مرغداری اقدام نمود.
-
سیستم های نوری در تجهیزات مرغداری
در سیستم های بسته پرورش طیور که دسترسی به نور طبیعی فضای بیرون سالن ها وجود ندارد، ایجاد شرایط مشابه با شرایط طبیعی، اهمیت حیاتی دارد. این کار به وسیله سیستم های نوری و روشنایی داخل سالن انجام می شود که با لامپ های معمولی یا لامپ های دارای فن آوری های جدیدتر مانند لامپ های LED قابل راه اندازی هستند و تحقیقات نیز نشان داده که لامپ های LED علاوه بر کاهش مصرف انرژی، می توانند بر رشد و کاهش بروز هم نوع خواری در گله های طیور مؤثر باشند.
دلیل این تأثیر مثبت لامپ های ال ای دی به امکان شبیه سازی بهتر چرخه طلوع تا غروب خورشید با کمک این لامپ ها و در نتیجه بهبود مصرف خوراک و عملکرد گله ها، نسبت داده شده است. بسیاری از فارم های مدرن و به روز مجهز به پنل ها یا سیستم های خودکار کنترل نور همراه با تایمرهای مخصوص هستند که جایگزین سیستم های دستی کنترل نور شده است تا از برقراری میزان روشنایی در مدت زمان مناسب اطمینان کافی کسب شود.
-
تایمرها و سایر سنسورها یا سنجشگرها
تایمرها یا زمان سنج ها نیز کاربرد خاص خود را در سیستم های مرغداری ها دارند که شاخص ترین کاربرد آن ها علاوه بر تنظیم سیستم روشنایی به تنظیمات سیستم های تهویه با فن برمی گردد. در این سیستم ها تنظیمات فن ها و ورودی های هوا می توانند به سه شکل عمده باشند. در شکل گذرا و تونلی اساس تشخیص نیاز به فعال شدن یا غیرفعال شدن سیستم گرمایش یا تهویه، تشخیص سنسورهای دمایی یا ترموستات ها است؛ اما در شکل حداقلی اساس عملکرد سیستم گرمایش و تهویه بر پایه زمان تعیین شده برای آن ها است که نیازمند حضور و استفاده از تایمرها است.
سنسورها یا حسگرهای سنجش محیطی دیگری نیز می توانند در سالن های پرورش طیور به کار گرفته شوند که مواردی مانند حسگرهای گازهای آمونیاک و دی اکسید کربن و... را شامل می شوند.
این حسگرها در کنار دوربین های مداربسته و سیستم های مبتنی بر هوش مصنوعی می توانند با سیستم های تهویه، گرمایش و سرمایش و خوراک دهی و آبرسانی متصل شده و مفهوم "مدیریت هوشمند فارم های طیور"را به واقعیت تبدیل کنند. گرچه ممکن است راه اندازی این سیستم ها هزینه اولیه بالایی داشته باشند، اما در طولانی مدت و در فارم های بسیار بزرگ می توانند باعث کاهش خطاها، تلفات و هدررفت منابع مختلف و سودآوری شوند.
جمع بندی
در این مقاله سعی کردیم 8 تا از مهم ترین تجهیزات مرغداری که حتی پیش از خرید جوجه ها به آن ها نیاز دارید را ذکر کنیم. توجه کنید که خرید موارد بالا را در اولویت کارهای خود قرار دهید تا بتوانید از خسارات هنگفتی که می تواند باعث از بین رفتن سرمایه شما شود جلوگیری کنید و پیشرفت روزافرونی در کسب و کار خود داشته باشید.
