مسمومیت طیور
مسمومیت طیور می‌تواند به سبب ورود سم از راه‌های خوردن، استنشاق، تزریق، جذب پوستی یا مخاطی، صورت بگیرد. با توجه به اینکه طیور به طور گسترده‌ای در تعامل با انسان‌ها هستند و دسته‌ای از آن‌ها به عنوان پرندگان همه‌چیزخوار مورد معرفی قرار می‌گیرند، طبیعتا واکنشی نسبت به انواع خوراک ندارند و به همین دلیل اغلب از طریق خوردن مورد مسمومیت قرار می‌گیرند. مواد ضدعفونی کننده، حشره کش‌ها و افزودنی‌های خوراکی از علل شایع مسمومیت در طیور هستند. مسمومیت پرندگان و در نتیجه آلوده شدن گوشت آن‌ها و یا مرگ به واسطه مسمومیت، از جمله دلایلی است که سبب اهمیت شناخت علل و علائم و نیز روش‌های درمان آن شده است. از این رو در ادامه قصد داریم با تحلیل دلایل و عوامل موثر در مسمومیت طیور، شما را با علائم و شیوه‌های درمانی آن آشنا کنیم.
عوامل مسمومیت طیور
فاکتورهای متنوعی را می‌توان در لیست دلایل مسمومیت پرندگان مورد بحث و بررسی قرار داد؛ اما نکته قابل توجه در این زمینه، مصرف بیش‌ازحد از یک ماده است که بسته به نوع ماده، می‌توان حداقل آن را تعریف کرد. در حقیقت طیور با خوردن مقدار زیاد هر چیز، ممکن است مسموم شوند. با این حال برخی فاکتورهای کلی هم قابل بحث و بررسی هستند که نمونه‌هایی از آن‌ها در ادامه مورد بحث و بررسی قرار گرفته شده:
1 - مسمومیت با نمک
گاها پرندگانی که پروش و نگهداری می‌شوند، به دلیل عدم تعادل نمک در جیره آب، مسموم شده و علائم غیرمعمولی از خود نشان می‌دهند. به علاوه باید به این نکته توجه داشت که گاها افزایش نمک موجود در کنسانتره طیور، عاملی برای بروز مسمومیت پرندگان می‌شود. از این رو باید به تنظیم میزان نمکی که به بدن پرندگان می‌رسد، توجه داشت. چرا که به طور کلی افزایش نمک طعام، عاملی برای بروز بیماری‌های متابولیک در طیور است.
علائم مسمومیت با نمک
- عطش بالا و افزایش مصرف آب
- حرکات نامتعادل
- تشنج
- ضعف عضلانی مشخص
- عدم توانایی در ایستادن
- خونریزی و پرخونی در دستگاه گوارش
2 - مسمومیت با گاز آمونیاک
با توجه به اینکه در سالن‌های مرغداری به سبب تجزیه اسید اوریک دفعی پرندگان توسط باکتری‌های بستر، گاز آمونیاک تشکیل می‌شود، باید به این مسئله توجه داشته باشید که این گاز می‌تواند عاملی برای مسمومیت باشد. با توجه به عوارض جدی که مسمومیت طیور با آمونیاک به همراه دارد، لازم است از تعداد دریچه‌های ورود هوا مناسب با فضا بهره گرفته شود. این دریچه‌ها و فن‌ها بهتر است در ارتفاع بالایی نصب شوند تا عاملی برای سرمازدگی و تلفات در فصول سرد نباشند.
در نظر بگیرید که تولید آمونیاک در محل نگهداری طیور، حتی می‌تواند حاصل حرارت و رطوبت بالا باشد. چرا که سبب تجزیه کود و تولید آمونیاک می‌شوند. به همین دلیل لازم است از گرم و مرطوب نگه داشتن بیش‌ازحد سالن نگهداری از پرندگان، دوری کنید.
علائم مسمومیت با آمونیاک
- التهاب کیسه‌های هوایی و تنفس مشکل
- بروز درماتیت و زخم کف پا
- التهاب چشم و بینی و آبریزش
- کاهش عملکرد و ضریب تبدیل پایین
- کاهش اشتها و میزان مصرف خوراک
- کاهش میزان وزن‌گیری در مرغ‌های گوشتی و جوجه‌ها
3 - مسمومیت پرندگان با کلسیم مازاد
از دیگر فاکتورهای خطرناک در رابطه با سلامتی پرندگان، می‌توان به کلسیم مازاد اشاره کرد. در جوجه‌های گوشتی دریافت کلسیم مازاد می‌تواند موجب آسیب کلیوی و نقرس احشایی شود. حال شاید بپرسید چطور ممکن است پرندگان کلسیم مازاد دریافت کنند و دچار مسمومیت شوند! در این مورد باید گفت سنگ، آهک یا دی کلسیم فسفات در جیره غذایی پرنده، بسترهایی هستند که به راحتی شرایط را برای مسموم شدن و دریافت بیش از حد کلسیم مازاد فراهم می‌آورند. در این زمینه باید توجه داشته باشید که جوجه یک روزه به نسبت حساسیت بیشتری در مقایسه با طیور بالغ دارند و ممکن است سریع‌تر واکنش نشان دهند و یا بیشتر مورد آسیب به واسطه مسمومیت قرار بگیرند.
علائم مسمومیت با کلسیم مازاد
- عطش شدید
- اسهال همراه با تشنج و انقباض عضلات
- لاغری و کاهش وزن
- کبودی تاج و ریش
4 - مسمومیت با سرب
از دیگر فاکتورهایی که می‌تواند سبب آسیب به پرندگان شود، سرب است. در رابطه با تاثیر این مولفه در مسمومیت طیور، باید به بحث کنجکاوی پرندگان اشاره کرد. در واقع اغلب پرندگان به دلیل کنجکاوی خود، سراغ فلزات یا هر جسمی در اطراف خود می‌روند که باید گفت این موضوع هم برای پرندگان تالاب مطرح می‌شود و هم برای پرندگانی که در سالن و مرغداری پرورش داده می‌شوند. همچنین با توجه به اینکه برخی از رنگ‌ها با پایه سرب تولید می‌شوند، می‌توانند نتایج منفی بسیاری را روی سلامتی پرندگان بگذارند و سبب مسمومیت آن‌ها شوند. رویه‌های فویل روی بطری‌ها و بسیاری از سازه‌های فلزی مانند پنجره، می‌توانند در ساختار خود سرب داشته باشند. در نتیجه باید گفت توجه به محیط برای نگهداری طیور اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند.
علائم مسمومیت با سرب
- کوری و کج شدن سر
- وجود خون در فضله
- افتادگی بال یا فلج پا
- از دست دادن کنترل و هماهنگی حرکات بدن پرنده
- تشنگی
- مدفوع آبکی سبز مکرر
- لرزش عضلانی
5 - مسمومیت با جیوه
جیوه به عنوان یک ماده شیمیایی سمی شناخته شده است که می‌تواند اثرات مخربی در طیور ایجاد کند و سبب آسیب به کلیه و کبد شود؛ حتی اگر در سطح بسیار کم مورد استفاده قرار بگیرد. غلظت سمی جیوه برای طیور خطرناک است و حتی اگر سبب مرگ پرنده نشود، پرنده پس از 24 ساعت اولسره می‌شود. به همین سبب نباید به هیچ عنوان گوشت این دسته از پرندگان بیمار و مسموم را مصرف کرد.
علائم مسمومیت با جیوه
- ایجاد کم خونی
- کاهش سرعت رشد
- اسهال
- ضعف و ناتوانی
- پدیدار شدن نقاط خاکستری رنگ در دهان و مری
- رنگ پریدگی کلیه‌ها
- چرب و سیروزه شدن کبد
6 - مسمومیت با سلنیوم
همانطور که پیش‌تر گفته شد، حتی اگر یک ماده یا خوراکی مضر نباشد، باز هم مصرف زیاد آن می‌تواند عاملی برای مسمومیت شناخته شود. این پارامتر در رابطه با سلنیوم هم صادق است. در واقع با وجود اینکه سلنیوم یک ماده ضروری برای پرندگان به شمار می‌رود، در صورتی که در مصرف آن زیاده‌روی شود، مسمومیت صورت گرفته و خود را به شکل کاهش باروری و شکست جوجه کشی نشان می‌دهد. در این خصوص باید در نظر بگیرید که حد استانداردی که برای استفاده از سلنیوم مطرح می‌شود، زیر 5 پی‌پی‌ام است. در نتیجه اگر مقدار استفاده از این ماده به بالاتر از این محدوده برسد، طبیعتا مسمومیت را به همراه خواهد داشت.
علائم مسمومیت با سلنیوم
- تغییر شکل منقار
- عدم تکامل چشم‌ها
- ناهنجاری پاها و بال
7 - مسمومیت با ترکیبات سولفانامیدی
از دیگر فاکتوری که در میان عوامل مسموم کننده مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد، می‌توان به ترکیبات سولفانامیدی اشاره کرد. این نوع مسمومیت هم مانند انواع دیگر، با بروز علائم مختلف همراه می‌شود و می‌توان گفت آسیب‌های بسیاری به پرنده میزبان می‌رساند. نکته‌ای که در رابطه با این نوع مسمومیت مطرح می‌شود، مربوط به بروز علائم به دلیل کاهش سطح ویتامین K در بدن پرندگان است. به همین دلیل در صورت افزایش ویتامین K می‌توان منجر به رفع علائم مسمومیت در پرندگان شد.
علائم مسمومیت با ترکیبات سولفانامیدی
- پانسیتوپنی
- مشاهده خونریزی روی ماهیچه ران، سینه و حفره بطنی
- خونریزی در اندام‌های داخلی به ویژه طحال
- هایپوپلازی مغز استخوان و آرگانولوزیس در پرنده میزبان
- بی‌رنگ شدن مغز استخوان
- کاهش سرعت لخته شدن خون
8 - مسمومیت با یونوفر
استفاده از موننسین در مقادیر بالا در برخی از طیور مانند بوقلمون، می‌تواند سبب فلجی و ایجاد فرم خاص در پاها شود. در مورد موننسین باید به این فاکتور اشاره کرد که موننسین از متداول‌ترین داروهای یونوفر جهت کنترل کوکسیدیوز در جوجه گوشتی می‌باشد. در واقع حتی دارو هم نباید در مقادیر نامتعارف و بیش‌ازحد مصرف شود. نکته مهمی که می‌توان در رابطه با بروز مسمومیت به واسطه یونوفر مطرح نمود، مربوط به تاثیرات متفاوت مصرف این دارو با دیگر داروها است. به طوری که هر دارو در ترکیب استفاده با یونوفر، نتایج منفی متفاوتی را به همراه می‌ِآورد. در نتیجه شکل علائم و نشانه‌های بروز مسمومیت به وسیله یونوفر، بسته به نحوه مصرف آن متفاوت خواهد بود.
علائم مسمومیت با یونوفر
- فلجی پاها
- ضعف شدید
- توقف رشد
- سندرم مرگ ناگهانی
- میوپاتی
9 - مسمومیت با حشره کش و سموم درختان
در برخی موارد، شرایط نگهداری طیور و وضعیت مرغداری، عاملی برای بروز مسمومیت به شمار می‌رود. دیازینون به عنوان یک ترکیب فسفره آلی بوده که عموما به عنوان حشره کش مورد استفاده قرار می‌گیرد. در اطراف سالن‌های نگهداری طیور از این محصول استفاده می‌شود و نمی‌توان برای محیط داخل سالن یا مرغداری از آن بهره گرفت. چرا که در صورت استفاده دانه‌های کریستالی این ماده توسط طیور، عوارض و علائمی در آن‌ها رخ می‌دهد که نشان از مسمومیت دارند. به همین دلیل استفاده از دیازینون در بخش داخلی سالن نگهداری از طیور، غیرقانونی تلقی می‌شود. لازم به ذکر است که در صورت مشاهده کریستال‌های دیازینون در محتوای چینه‌دان و سنگدان طیور، می‌توانید نسبت به مسمومیت آن‌ها به این ماده مطلع شوید.
علائم مسمومیت با حشره کش و سموم درختان
- التهاب شدید روده
- کبد چرب
- بروز اسهال
- ریزش شدید اشک
- تنگی نفس
به طور کلی فاکتورهای متنوع و متعددی را می‌توان به عنوان عوامل آسیب رسان به سلامتی طیور مورد بررسی قرار داد؛ مسئله مهم در رابطه با مقدار مصرف طیور از این مواد و نیز میزان دسترسی آن‌ها به پارامترهای مسمومیت‌زا است. به همین دلیل لازم است نسبت به ایجاد شرایط مناسب برای جلوگیری از فاکتورهای مطرح، توجه ویژه‌ای داشته باشید. به علاوه در نظر بگیرید که مسمومیت طیور تنها برای پرنده‌هایی که در سالن و مرغداری پرورش داده می‌شوند، مطرح نیست! بلکه تمامی پرنده‌ها را مورد خطر قرار می‌دهد.
روش‌های درمانی مسمومیت طیور
برخی از مسمومیت‌ها و برخی از عوامل مذکور، غالبا راهکار به خصوصی برای درمان ندارند و نهایتا منجر به مرگ پرندگان مبتلا می‌شوند. با این حال می‌توان با کنترل شرایط، از شدت بیشتر مشکل جلوگیری کرد. به منظور جلوگیری از مسمومیت و یا حل مسئله، لازم است چند نکته را در نظر داشته باشید. هر یک از این نکات به طور متفاوتی می‌توانند سبب بهبود شرایط شوند. در ادامه برخی از نکات و فاکتورهای بسیار مهم در این زمینه، مطرح شده که کمک جدی به سلامت طیور می‌کنند.
متعادل سازی سطح رطوبت محیط
در وهله اول لازم است به دما و رطوبت فضای مرغداری یا سالن نگهداری پرندگان توجه داشته باشید. علت این موضوع هم طبیعتا گسترش رشد و تکثیر بیماری‌های مختلف به واسطه گرما و رطوبت زیاد است. در این حالت حتی ممکن است پای طیور آسیب ببیند و دچار سوختگی یا ورم شود.
مطالعه بیشتر: آنتی اکسیدان چه تاثیری در سلامت طیور دارد؟
1 - رسیدگی به تغذیه مناسب طیور
گاها خوردن برخی خوراکی‌ها می‌تواند عامل مسمومیت طیور باشد. این موضوع اغلب برای نگهداری از طیور در منزل مطرح می‌شود. به طوری که پرنده‌ها به همان دلیل کنجکاوی که دارند، انواع محصولات خوراکی و غیرخوراکی را امتحان می‌کنند. در این حالت یا محصول خوراکی برای سلامتی آن‌ها مناسب نیست و یا به دلیل ترکیبات و ساختار سربی و جیوه‌ای که دارد، سبب مسمومیت طیور می‌شود. به همین دلیل لازم است این دسته از محصولات در دسترس پرندگان نباشند.
2 - تنظیم نمک در کنسانتره و آب مورد استفاده توسط طیور
همانطور که گفته شد، یکی از عوامل مسمومیت پرندگان، می‌تواند به دلیل مصرف نمک باشد. در صورتی که این نمک در ترکیبات کنسانتره و یا آب مورد استفاده توسط طیور، بیش‌ازحد مجاز باشد، طبیعتا مسمومیت را به همراه خواهد داشت. در اینباره اگر مصرف نمک کنترل شود و کاهش پیدا کند، می‌توان به بهبود سلامتی طیور امیدوار بود؛ اما در صورت ادامه به استفاده از نمک زیاد، باید گفت در نهایت طیور می‌میرند.
3 - مصرف سرکه سیب
جدا از راهکارهایی که در رابطه با ایجاد شرایط متعادل و متناسب مطرح شد، مسئله مهم دیگر در مورد مصرف سرکه جهت بهبودی و بازیابی سلامت خواهد بود. در این خصوص باید گفت سرکه سیب و سرکه انگور، می‌توانند به خوبی معده و روده طیور را از میکروب‌ها پاکسازی کنند و سبب بهبود شرایط جسمانی پرندگان شوند. از این رو می‌توانید به منظور مصرف سرکه، سه قطره سرکه سیب طبیعی را به آبخوری اضافه کرده و به پرندگان بدهید.
نتیجه گیری
ما در این مقاله سعی کردیم درباره عواملی که سبب مسمومیت طیور می شود صحبت کنیم و درمان آن بپردازیم. در حالت کلی با در نظر داشتن تمامی آنچه که تا اینجا در رابطه با انواع عوامل مسمومیت طیور، علایم و در نهایت راهکارهای بهبود شرایط طیور گفته شد، در صورتی که شما هم هر یک از علائم مذکور را در پرنده یا پرندگان پرورشی خود مشاهده کردید، با توجه به عامل بروز علائم، می‌توانید از راهکار مناسبی بهره بگیرید که سبب بهبود شرایط پرنده شما شود.
