توکسین بایندر چیست
توکسین بایندر نوعی خوراکی جاذب سموم است که برای دام و طیور مورد استفاده قرار می‌گیرد و به لحاظ ارزش غذایی هیچ اثری ندارد. با توجه به اینکه امروزه آلودگی گسترده خاک و آب و بسیاری از اتفاقاتی که سبب ناسالم بودن منابع غذایی شدند، به کارگیری فاکتورهایی جهت پاکسازی سموم اهمیت بسیاری پیدا کرده است. به طوری که توکسین بایندر را می‌توان یکی از این پارامترها پاکسازی دانست که جذب سموم از طریق روده و جلوگیری از ورود آن به گردش خون رو بر عهده دارد.
توکسین بایندر ماده‌ای است که در مقادیر کم به خوراک دام اضافه می‌شود تا مایکوتوکسین‌ها را به دام بیاندازد و از ورود آن ها به جریان خون جلوگیری کند؛ چرا که در صورت ورود سموم به جریان خون است که می توانند آسیب جدی به حیوانات شما وارد کنند. از این رو به منظور آشنایی بیشتر شما با این خوراک دامی، در ادامه قصد داریم به ارائه توضیحات بیشتر نسبت به دلایل اهمیت توکسین بایندر، ترکیبات موجود در آن، کاربردها و به طور کلی تمامی پارامترهای مربوط به این خوراک بپردازیم.
دلایل اهمیت توکسین بایندر
همونطور که گفته شد، توکسین بایندر نوعی خوراکی با قابلیت جذب سموم بوده که در خوراک دام مورد استفاده قرار می‌گیرد. دلیل اصلی اهمیت توکسین بایندر و گستردگی کاربرد این ماده در حال حاضر، مربوط به بحث جلوگیری از آلودگی خوراک انسان است. با توجه به اینکه امروزه تحت تاثیر فاکتورهای بسیاری شاهد افزایش سموم حاصل از قارچ‌های کپکی در خوردنی‌های مختلف هستیم، می‌توان به این مورد اشاره کرد که حجم قابل توجهی از خوراک انسان، به بستر زیست سموم تبدیل شده است.
از آنجایی که دام از جمله فاکتورهای خوراکی برای انسان به شمار می رود، می‌توان آلودگی گوشت و فرآورده‌های آن را هم از جمله پارامترهای مضر برای سلامتی انسان دانست. در چنین شرایطی برطرف کردن آلودگی‌ها و در واقع جلوگیری از انتشار سموم در جریان خون دام، تا حد زیادی می تواند مشکل رو برطرف نماید.
سمومی که توی بدن دام موجب بروز آلودگی گوشت و فرآورده‌ها می شود، مایکوتوکسین‌ها هستند. حال شاید بپرسید مایکوتوکسین چیست و چطور به وجود می آید! در پاسخ به این سوال باید گفت مایکوتوکسین‌ها همان سمومی هستند که توسط قارچ‌های کپکی تولید شدند و به طور جدی سبب آسیب به سلامت انسان‌ها میشوند. در ادامه به طور موردی در رابطه با مایکوتوکسین‌ها توصیحاتی ارائه شده است:
مایکوتوکسین چیست؟
در میان مواد شیمیایی تولید شده توسط کپک، آن هایی که اثرات مضر بر انسان و حیوانات دارند، تحت عنوان مایکوتوکسین نامیده میشوند که می‌توانند باعث آسیب سلامتی شده و سرطان رو به همراه داشته باشند. در غذاهای آلوده یا در محیط‌هایی که کپک‌ها به طور غیر طبیعی رشد می‌کنند، این نوع سم به طور گسترده وجود دارد و سبب تهدید سلامتی انسان‌ها می شود.
علائم ناشی از مایکوتوکسین
در صورتی که هر گونه علائم و نشانه‌هایی چون خستگی مزمن، بی‌خوابی و حساسیت محیطی بروز کرد، می‌توان احتمال داد که مایکوتوکسین اثر کرده است. گفته می‌شود که بروز این علائم به این دلیل است که ظرفیت ذخیره کبد برای سم‌زدایی مایکوتوکسین‌ها کاهش پیدا کرده و آن را به مواد شیمیایی جدید بسیار حساس تبدیل می کند.
باکتری‌های تولید کننده مایکوتوکسین‌ها
باکتری‌های جنس آسپرژیلوس (A. flavus، A. parasiticus، A. nomius و غیره) مایکوتوکسین تولید می‌کنند و به طور گسترده در سراسر جهان پراکنده هستند؛ به طوری که بسیاری از محصولات کشاورزی را تحت تاثیر قرار دادند و در غلات مانند برنج یا حتی ادویه‌جات، ترشیجات و مواد بسیار دیگری وجود دارند.
انواع مایکوتوکسین‌ها
مایکوتوکسین‌ها شامل انواع بسیاری هستن و می‌توانند نتایج منفی و جدی روی سلامتی داشته باشند. برخی این انواع شامل آفلاتوکسین‌ها، دئوکسی نیو لئون، اکراتوکسین‌ها، تریکوتسن‌ها، زیرالنون و موارد بسیار دیگر می شود.
عوارض و مکانیسم‌های مایکوتوکسین‌ها
از جمله عوارضی که می‌توان در نتیجه تاثیرات مایکوتوکسین‌ها مورد بحث و بررسی قرار داد، بروز اغلب سرطان‌ها و نیز نارسایی‌های کبدی و کلیوی هست. در مورد مکانیسم این سموم هم می‌توان به مواردی چون کاهش مصرف خوراک، کاهش ارزش تغذیه‌ای خوراک، جهش‌زایی، ایجاد ناهنجاری در جنین، مرگ سلولی و سرکوب سیستم ایمنی بدن دام یا طیور اشاره کرد.
با توجه به اینکه مایکوتوکسین‌ها تا چه حد می‌توانند سلامتی افراد رو تحت تاثیر قرار بدهند، طبیعی است که دستیابی به یک راهکار موثر در راستای از بین بردن تاثیر این سموم، اهمیت جدی پیدا کند. به همین دلیل امروزه توجه بسیاری نسبت به خوراک دام حاصل می‌شود که توکسین بایندر از جمله پارامترهای موثر در راستای بهبود است.
انواع توکسین بایندر
با توجه به تنوعی که در رابطه با مایکوتوکسین‌ها مطرح شد، طبیعی است که توکسین بایندر هم دارای انواع مختلفی باشد. در واقع توکسین بایندر به عنوان عامل جذب سموم مذکور در میان انواع مایکوتوکسین‌ها، باید از خواص شیمیایی انحصاری جهت ایجاد ترکیبات جاذبه برخوردار باشد. به همین دلیل اگه بخواهیم انواع توکسین بایندر رو تقسیم بندی کنیم، باید گفت دو دسته کلی توکسین بایندرهای آلی و معدنی به وجود می آید. در ادامه هر یک از این دسته بندی‌ها مورد بحث و بررسی قرار گرفته شده:
توکسین بایندرهای آلی
توکسین بایندرها در انواع آلی، عموما بر پایه دیواره مخمر‌هایی از جنس 1و3 بتاگلوکان و 1و6 بتاگلوکان هستند که در آن ها مارپیچ‌های طولانی و پیچیده بتاگلوکان‌ها قادر هستند پیوندهای هیدروژنی و واندروالسی با برخی از انواع مایکوتوکسین ایجاد کنند. در نتیجه آن ها را به دام بیاندازند. برخی از انواع مایکوتوکسین‌هایی که به واسطه توکسین بایندرهای آلی جذب میشوند، شامل اکراتوکسین و زیرالنون هستند که در نهایت پس از جذب، به مدفوع راه پیدا می‌کنند.
همچنین باید به این موضوع اشاره کرد که توکسین بایندرهای آلی می‌توانند به تقویت باکتری‌های تجزیه کننده لاکتات کمک کنند. این ماده در قالب یک ترکیب پیشگیری کننده مورد معرفی قرار می‌گیرد. چرا که لاکتات در گاوهای شیری عامل ایجاد اسیدوز است که به طور غیر مستقیم موجب تولید اندوتوکسین‌ها که سموم باکتریایی هستند و موجب آسیب‌های التهابی و عصبی در بدن دام میشوند. در نتیجه باید گفت یکی از نتایج اصلی در رابطه با توکسین بایندر آلی، جلوگیری از تولید برخی سموم در دام هست.
توکسین بایندرهای رسی یا معدنی
آلومینوسیلیکات‌ها، بنتونیت سدیم و پتاسیم، زئولیت‌ها و موارد دیگر، از جمله توکسین بایندرهای رسی یا معدنی هستن که ساختار قطبی اون‌ها توان جذب مایکوتوکسین‌ها رو فراهم می آورد. در این خصوص باید گفت میزان بار الکتریکی و توان جذب در توکسین بایندرهای رسی یا معدنی، عاملی برای شدت عملکرد آن ها در روند جذب مایکوتوکسین‌ها به شمار می رود.
آفلاتوکسین‌ها به واسطه توکسین بایندرهای رسی یا معدنی جذب شده و به دام انداخته می شوند. به علاوه سازوکار و نحوه عملکرد این توکسین بایندرهای معدنی، به گونه‌ای است که موجب کاهش سرعت عبور خوراک در روده می شوند و در نتیجه برای دیگر توکسین بایندرها فرصتی فراهم می آید تا به جذب سموم بپردازند. این نحوه عملکرد عاملی برای کمک به دفع سموم و جلوگیری از ورود آن ها به جریان خون به شمار می رود.
علاوه بر این موارد باید به این نکته اشاره کرد که اسیدهای آلی و نمکی هم می توانند عاملی برای مقابله با مایکوتوکسین‌ها باشند. بنابراین شیوه‌های متنوعی جهت جلوگیری و یا به دام انداختن مایکوتوکسین‌ها وجود دارد که می‌توان بسته به شرایط و نوع مایکوتوکسین‌ها، از فاکتور مناسب بهره گرفت.
در حالت کلی، سیلیکات‌ها، خاک رس، مخمر (پلیمرهای آلی) و زغال فعال، انواع گزینه‌هایی هستند که توکسین بایندر رو تشکیل می دهند و هر کدام بسته به ساختاری که دارند در یکی از دو گروه تعریف شده قرار می‌گیرند. در نتیجه سیستم جذب این گزینه‌ها متفاوت است و هر یک نحوه عملکرد به خصوص خودش رو در روند به دام انداختن سموم دارد.
در رابطه با بهترین گزینه در میان انواع توکسین بایندر، باید گفت اسید هیومیک نه تنها یک اتصال دهنده بیوتوکسین عالی است، بلکه به عنوان یک ضد التهاب نیز اثربخشی خودش رو به خوبی نشون می دهد. همچنین در تحریک آپوپتوز در سلول‌های لوسمی پرومیلوسیتیک موثر است. این ماده، همراه با اسید فولویک، یک افزودنی فوق‌العاده برای هر پروتکل سم‌زدایی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
کاربردهای توکسین بایندر
همونطور که گفته شد، توکسین بایندر یک ترکیب خوراکی است که اغلب توی خوراک دام مورد استفاده قرار می‌گیرد. با این حال اگه بخواهیم به طور موردی گزینه‌های استفاده از توکسین بایندر را تحت بررسی قرار بدهیم، باید گفت شامل مواردی می شود که در ادامه مطرح شده:
- برای پرورش آبزیان از توکسین بایندر بهره گرفته می شود. در واقع آلودگی‌های مطرح به سموم مذکور، تنها مربوط به قارچ‌های کپکی نیستند و می‌توانند توی بسترهای دیگر هم بروز پیدا کنند. از این رو در حوزه پرورش ماهی هم از توکسین بایندر بهره گرفته می شود تا سموم در بدن ماهی جریان پیدا نکنند.
- اسب‌ها هم در معرض ابتلا به مایکوتوکسیکوز هستند. به همین دلیل برای تغذیه اسب‌ها در اصطبل، از توکسین بایندر در ترکیب خوراک بهره گرفته می شود. اینکار جهت سلامتی اسب‌ها و جلوگیری از ضعف بدنی و ابتلا به بیماری، ضرورت ویژه‌ای دارد.
- دام‌ها و به طور کلی نشخوارکنندگان به عنوان حیواناتی که هم با انسان در ارتباط هستند و هم به عنوان منبع خوراکی شناخته میشوند؛ به طور جدی نیاز به توکسین بایندر پیدا می‌کنند. در واقع استفاده از توکسین بایندر می‌تواند مانع ابتلا به مایکوتوکسیکوز شده و گوشت و فرآورده‌های دیگر آن ها را سالم نگه دارد.
- علاوه بر دام‌ها، حیوانات خانگی هم در معرض سموم حاصل از قارچ‌های کپکی هستند و باید به تغذیه آن ها هم در راستای حفظ سلامتشان توجه بشود. به این صورت می‌توان با توجه به تغذیه آن ها، از بروز بیماری جلوگیری کرد.
- طیور، از جمله دیگر حیواناتی هستند که نیاز به تغذیه درست دارند. این موضوع در رابطه با مرغ‌ها که به عنوان یکی از اصلی‌ترین خوراک مورد معرفی قرار می‌گیرند، به مراتب جدی‌تر است. در واقع توانایی همه‌چیزخواری در رابطه با مرغ‌ها و کنجکاوی بیش‌ازحدی که دارند، عاملی برای ابتلا سریع به اغلب بیماری‌ها از جهت خوردن به شمار میرود! به همین دلیل استفاده از توکسین بایندر می‌تواند امنیت غذایی آن ها را تضمین کرده و شرایط بهتری برای پرورش مرغ در مرغداری‌ها فراهم کند.
در حالت کلی باید گفت برای دستیابی به سلامت مطلوب به عرضه مداوم خوراک غنی از مواد مغذی نیاز هست؛ که به کارگیری توکسین بایندر هم به طور جدی می تواند روی بحث سلامتی موثر واقع شود.
ترکیبات توکسین بایندر
بایندرهای خوراک مصنوعی معمولاً از ترکیبات شیمیایی مثل اوره فرمالدئید، پلی وینیل الکل و آلژینات سدیم ساخته میشوند. این توکسین‌ها اغلب در ترکیب با توکسینهای طبیعی، به ایجاد خوراکی بادوام کمک کرده و از نظر تغذیه‌ای، به عنوان یک منبع تغذیه مورد معرفی قرار می‌گیرند.
از طرفی می‌توان گفت با توجه به عملکردی که نسبت به انواع توکسین بایندر مطرح شد، جهت تولید آن اغلب از مواد اولیه مانند زغال اکتیو، ترکیبات گیاهی و آنزیم‌ها، دیواره مخمر، دیواره باکتری لاکتوباسیل، کانی‌های آلومینوسیلیکات رسی و غیررسی بهره گرفته می شود. در نتیجه این دسته از مواد می توانند به خوبی سموم را به خودشون جذب کنند. لازم به ذکر است که ترکیبات موثر گیاهی در توکسین بایندر، شامل مواردی چون دی لیمونن، بتامایرن، آلفاپنین، کاریوفیلین و اکتانال هستند.
در این بین نکته‌ای که به طور جدی مطرح می شود، مربوط به عملکرد توکسین بایندر ساخته شده با توجه به ترکیبات آن است! در نتیجه بسته به میزان ترکیبات و نوع موادی که در این ترکیب‌ها مورد استفاده قرار می گیرد، انواع مختلفی از توکسینهای بایندر تولید می شود. به علاوه باید به این مورد اشاره کرد که نحوه مصرف این توکسین بایندرها هم می تواند متفاوت باشد. البته در نظر داشته باشید که جهت نحوه مصرف و مقدار آن، باید به نوع دام و میزان تغذیه مورد نیاز اون توجه داشته باشید.
فاکتورهای انتخاب توکسین بایندر مناسب
با توجه به اهمیت توکسین بایندرها و نقشی که می توانند در سلامت خوراک جامعه داشته باشند، پارامترهای متنوعی در راستای گزینش آن ها مطرح شده است. توجه داشته باشید که این پارامترها لزوما برتری هر یک از انواع توکسین بایندر رو بر دیگری مطرح نمی‌کنند! بلکه این فاکتورها می‌توانند بر اساس تناسب توکسین بایندر با نوع سموم مورد بحث و بررسی قرار بگیرند. از این رو در ادامه برخی از بارزترین پارامترها برای انتخاب گزینه مناسب در راستای جذب مایکوتوکسین‌ها، مورد بحث و بررسی قرار گرفته شده است که به آشنایی بیشتر شما با این ترکیبات کمک خواهند کرد:
- به منظور انتخاب توکسین بایندر مناسب، باید به این نکته توجه داشته باشید که گزینه انتخابی شما در هضم و جذب سایر مواد مغذی اختلال ایجاد نکند. در واقع نباید توکسین بایندر علاوه بر سموم و مایکوتوکسین‌ها، سراغ واکنش‌های قطبی یا واندروالسی با دیگر مواد و ترکیبات آلی و معدنی برود. بنتونیت‌ها از جمله توکسین بایندرهایی هستند که به طور جدی می‌توانند سبب اختلال در هضم مواد مغذی بشوند. منظور از مواد مغذی، عناصر معدنی مثل کلسیم، منیزیم، روی، منگنز و سدیم است که اغلب توکسین بایندرهای معدنی می‌توانند عاملی برای جذب آن ها باشند. البته میزان جذب این توکسین بایندرها، به کیفیت آن ها هم بستگی دارد.
- از دیگر فاکتورهای مطرح برای انتخاب توکسین بایندرها، مربوط به میزان میل ترکیبی آن ها با مایکوتوکسین‌ها است. در واقع شما باید گزینه‌ای رو انتخاب کنید که توان بالایی در جذب مایکوتوکسین‌ها داشته باشد. این توان ترکیبی باید به گونه‌ای باشد که علاوه بر سرعت بالا در جذب، توان نگهداری و پایداری در برقراری اتصال با مایکوتوکسین‌ها تا هنگام دفع داشته باشد. به این ترتیب می‌توان گفت توکسین بایندر انتخابی شما گزینه ایده‌آلی بوده است.
- توان جذب طیف گسترده‌ای از مایکوتوکسین‌ها از دیگر پارامترهای مهم در روند انتخاب توکسین بایندر است. در واقع توکسین بایندر زمانی می تواند عملکرد ایده‌آل رو به همراه داشته باشد که تعداد مایکوتوکسین‌هایی که جذب می کند نسبتا بالا بوده و همچنین تنوع این مایکوتوکسین‌ها زیاد باشد.
- به علاوه توجه داشته باشید که توکسین بایندر باید از مقاومت در برابر حرارت، ریز مغذی‌های خوراکی و PH یا همان میزان اسیدی بودن معده، برخوردار باشد. در این حالت می تواند ماموریت خودش رو به خوبی انجام دهد و تحت تاثیر موانع قرار نگیرد.
- از طرفی باید به آزمایشات انجام شده روی توکسین بایندر توجه داشته باشید و این مورد را لحاظ کنید که فلزات سنگین در ترکیبات توکسین بایندر وجود نداشته باشد. اطمینان از این مسئله به واسطه انجام آزمون‌های آزمایشگاهی معتبر ممکن خواهد بود. همچنین به آزمایشات برون تنی و درون تنی هم باید توجه داشته باشید.
جدا از این پارامترها، فاکتورهای متنوع دیگه‌ای هم وجود داره که هر کدوم به نحوی در عملکرد توکسین بایندرها موثر واقع می شوند و می توانند ویژگی‌های به خصوصی را نسبت به آن تعریف کنند. از این رو لحاظ این دسته از فاکتورها، می تواند با افزایش کیفیت و عملکرد توکسین بایندر، به انتخاب گزینه‌های بهتر کمک کند.
عدم مصرف توکسین بایندر در تغذیه دام چه تاثیراتی خواهد داشت؟
در صورت عدم استفاده از توکسین بایندر در خوراک دامی، مایکوتوکسیکوز بروز داده و می تواند مشکلات جدی در سلامتی دام و در نتیجه انسان‌ها رو به همراه داشته باشد. در این بین نکته‌ای که اغلب افراد را درگیر خودش می‌کند، مربوط به عدم نمایش علائم در گله شیری است. در واقع در بیشتر موارد، مایکوتوکسیکوز علائمی که باید در رابطه با ابتلا نشون بدهد را به نمایش نمی گذارد و به همین دلیل افراد فکر می‌کنند که دام‌ها با وجود عدم استفاده از توکسین بایندر، مبتلا به این سموم نشدند! این در حالی هست که اغلب در صورت ابتلا هم هیچ عارضه‌ای نشون داده نمی‌شود.
از طرفی باید به این نکته اشاره کرد که اثرات این سموم تحت بالینی و غیراختصاصی هستند. به همین دلیل طبیعی است که شناخت آن ها چندان ممکن نباشد. با این حال یکی از نتایجی که می‌توان نسبت به این مسئله مطرح نمود، اغراق بیماری‌ها است. در واقع ابتلا به مایکوتوکسیکوز می‌تواند سبب تاثیر گسترده بیماری‌ها روی حیوانات بشود و از طرفی این بیماری‌ها رو با علائم اغراق آمیز بروز بدهد. چرا که بدن دام یا هر حیوان مبتلایی، دچار ضعف بسیار می شود و در نتیجه آن نمی‌تواند چندان مقاومتی از خودش بروز بدهد. برخی از نتایجی که عدم استفاده از توکسین بایندر در تغذیه دام می‌تونه به همراه داشته باشد، شامل مواردی است که در ادامه مطرح شده:
- سرکوب سیستم ایمنی
- افزایش حساسیت به بیماری
- کاهش مصرف خوراک دام
- کاهش تولید شیر و درصد چربی
- التهاب و آسیب به دستگاه گوارش، خونریزی روده
- تأثیر بر سیستم غدد درون ریز و برون ریز
- بروز مشکلات متابولیکی، مانند باقی ماندن جفت، کتوز، جابه‌جایی شیردان، اسیدوز
- کاهش جذب مواد مغذی و اختلال در متابولیسم
- بروز ناباروری، متریت، کیست تخمدان، کاهش گیرایی، افزایش سقط جنین
- تورم ساق پا، آبسه کبد، ادم پستان
- شکست واکسن و دارو و کاهش اثر بخشی آنتی بیوتیک‌ها
- کاهش طول عمر
اغلب در برخی موارد مواجه شدن با این دسته از علائم و نشانه‌ها، می تواند بروز مسمومیت به مایکوتوکسین‌ها رو نشان بدهد. با این حال به دلیل تاثیرات منفی این سموم، بهترین کار استفاده از توکسین بایندر است تا سبب نشر سموم در خون نشود. به همین دلیل گفته می شود که استفاده از توکسین بایندر در تغذیه دام از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
مزایای استفاده از توکسین بایندر
در توکسین بایندر، باکتری باسیلوس لیچینوفورمیس، ویتامین E و سلنیوم، ساختارهای اساسی هستند که سبب عملکرد مثبت این ماده خوراکی میشوند. به طوری که باکتری باسیلوس لیچینوفورمیس سبب سم‌زدایی شده و ویتامین E و سلنیوم به عنوان ترکیبات آنتی اکسیدانی، به تقویت سیستم ایمنی بدن کمک می‌کنند. در نتیجه با در نظر داشتن فاکتورهای دیگری که تا اینجا گفته شد، به همراه ساختار عملکردی توکسین بایندر، مزایایی که می‌توان نسبت به این ماده مورد بحث و بررسی قرار داد، شامل مواردی می شوند که در ادامه به طور کلی مطرح شدند:
- تقویت سیستم ایمنی بدن
- کاهش حداکثری اثرات منفی مایکوتوکسین‌ها و نیز تاثیر در از بین بردن بیماری‌های متابولیکی
- تاثیر در سیستم تولید مثلی دام‌ها و طیور
- بهبود ضریب تبدیل غذایی و افزایش عملکرد تولیدی
- کاهش میزان آفلاتوکسین در محصولات تولیدی دام و طیور (به طوری که فرآورده‌هایی چون گوشت، تخم مرغ و شیر، آلودگی ندارند)
به طور کلی با در نظر داشتن تمامی آنچه که تا اینجا در رابطه با چیستی، توکسین بایندر، انواع، نحوه عملکرد، ساختار و از همه مهم‌ترین مزایای آن گفته شد، می‌توان دریافت این ماده خوراکی نقش تعیین کننده‌ای در بحث دامپروری دارد و می‌تواند یکی از اصلی‌ترین فاکتورها جهت رعایت نکات تغذیه‌ای دام‌ها و طیور باشد. از این رو در صورتی که شما هم در حوزه پرورش و نگهداری دام یا طیور فعالیت دارید، لازم است به منظور تامین امنیت و سلامت آن ها، از توکسین بایندر در خوراکشان بهره بگیرید. توجه داشته باشید که نوع و مقدار این ماده، به نوع حیوانات بستگی دارد.
