اهمیت محل استقرار میکسرهای خوراک گله گاو شیری و سایر مؤلفه های مؤثر در عملکرد آن

امروزه این موضوع برای همه فعالین عرصه تغذیه و پرورش دام مشخص شده است که موفقیت گله وابستگی مستقیم به خوراک گله دارد. همه فعالین این عرصه از نزدیک اهمیت اقتصادی خوراک را که بیش از ۶۰ درصد هزینه گله را شامل می شود در راندمان اقتصادی گله با تمام وجود لمس نموده اند. از بعد مدیریت تغذیه، یکی از اهداف اساسی این است که آنالیز خوراکی که دام به دهان می گذارد، به فرمول جیره ای که بالانس شده، تا حدی نزدیک باشد که بتوان این دو را تا حد قابل قبولی یکسان فرض نمود. این مهم در سایه مدیریت دقیق و اصولی تولید خوراک، حمل خوراک به پای آخور و خوراک دهی درست حاصل می شود.

یکی از پایه های رسیدن به اهداف بالا، میکس یا مخلوط نمودن درست و دقیق خوراک است. با توجه به اینکه امروزه به دلایل مختلف، جیره ها به شکل خوراک کاملاً مخلوط یا اصطلاحاً TMR تهیه و پای آخور گله های شیری ریخته می شود، میکس درست مکمل مورداستفاده، بعد از آن میکس مناسب کنسانتره (اجزای غیر علوفه ای جیره)، سپس میکس مناسب کنسانتره و علوفه به شکل یک خوراک کامل و یکدست و در نهایت حفظ این یکدستی و یکنواختی خوراک در انتقال آن به آخور گاوها و در طی زمانی که در حال مصرف است، پایه های اصلی خوراک سازی و خوراک دهی درست و اصولی در یک گله شیری استاندارد است. حصول این اهداف از نظر سلامتی و راندمان اقتصادی گله بسیار مهم است که به شرح آن پرداخته خواهد شد.

هدررفت خوراک تولید شده در یک واحد گاوداری شیری می تواند در طول سال رقم شگفت انگیزی را شامل شود که حتی به تنهایی شکست یا موفقیت اقتصادی یک فارم تولید شیر خام را رقم زند. در راستای تولید درست و اصولی خوراک و کاهش حداکثری هدررفت خوراک، ابتدا باید بخش های اصلی چرخه تولید، میکس و انتقال خوراک به محل مصرف خوراک توسط دام ها را در محل مناسب خود جای داد.

مخلوط کننده ها یا میکسرهای خوراک به دو شکل عمده وجود دارند. در گروهی از آن ها میکس نهایی در حال انتقال به آخور انجام می شود و در گروه دیگری میکس در حالت ثابت انجام شده و سپس انتقال به آخور (احتمال یک میکس جزئی مجدد در حین انتقال وجود دارد) صورت می گیرد. یک میکسر مناسب علاوه بر اینکه یک میکس یا مخلوط یکدست و یکنواختی تولید می کند، حداقل هدررفت خوراک را به نوبه خود ارائه می دهد که تعیین محل مناسب استقرار میکسر و سیستم های مخلوط نمودن خوراک (به خصوص اگر میکسر از نوع ثابت باشد) یک موضوع بسیار مهم و یک شرط اساسی عملکرد بهینه میکسر است.

می توان با اخذ مشورت مشاورین مجموعه ای که تجهیزات میکس خوراک از آن ها خریداری شده و یا سایر متخصصین خوراک سازی تعیین محل استقرار میکسر و سایر تجهیزات مربوط به آن را به انجام رساند. معمولاً محل استقرار میکسر (خصوصاً نوع ثابت آن) با توجه به مواردی مانند موارد زیر تعیین می شود:

• نزدیکی به محل نگهداری مواد اولیه، آسیاب مواد اولیه کنسانتره و ترکیب آنها و علوفه مورداستفاده در ترکیب خوراک کاملاً مخلوط (TMR)
• در معرض عوامل محیطی مانند نور مستقیم خورشید یا بادوباران قرار نگرفتن
• مواردی مانند شیب زمین و سهولت یا نزدیکی برای انتقال خوراک به محل مصرف خوراک توسط گاوها
• سایر موارد مانند طراحی درست مسیرهای بین بهاربندها، انبارها و سالن های نگهداری و تولید خوراک و مسیرهای منتهی به محل مصرف خوراک گاوها در هر بهاربند که علاوه بر استهلاک و هزینه سوخت، باعث جلوگیری از ازدحام و بی نظمی احتمالی و معطل ماندن میکس و انتقال خوراک به آخور می شود و به کنترل هدررفت خوراک کمک می کند

غفلت در انتخاب محل مناسب استقرار تأسیسات میکس خوراک با توجه به موارد بالا، علاوه بر نقشی که در افزایش فساد و هدر روی خوراک و هزینه های ناشی از مشکلات در سلامتی گله ناشی از میکس نامناسب و مصرف نامناسب خوراک در دام ها دارد، می تواند هزینه مازاد نیروی کار، استهلاک ماشین آلات و وسایل و سوخت و... را نیز به مجموعه دامداری تحمیل کند. این موضوع در ادامه با تفصیل بیشتر توضیح داده خواهد شد.

حتی جزئیات خاصی در طراحی محل استقرار و مسیرهای بین محل استقرار میکسرها و ساختمان ها و تجهیزات مربوطه می تواند بسیار در کاهش استهلاک و هزینه ماشین آلات مؤثر باشد. به عنوان مثال، هرچقدر میزان نیاز به چرخش و به خصوص چرخش های خیلی شدید و جلو و عقب رفتن ماشین ها در مسیرها کمتر شود، به طور محسوسی استهلاک قطعات ماشین ها (به خصوص قطعات اتصالی بین ماشین و اتاق وصل شده به آن و گیربکس ماشین ها) و هزینه سوخت کاهش می یابد. هرگونه معطلی در افزایش زمان تولید و مصرف خوراک نیز می تواند باعث تعجیل و بی دقتی در انجام فرایند میکس و خوراک دهی شود که باید سعی شود از موارد تلف کننده زمان جلوگیری نمود و در صورت پیش آمدن آن، مراقب تعجیل یا بی دقتی ناشی از آن بود.

همچنین، چه با وجود میکسرهای بسیار پیشرفته که خود توان توزین دارند و چه در نبود آن ها، محل استقرار میکسرها، باسکول ها و تجهیزات توزین نیز در افزایش دقت و کاهش هدررفت ناشی از خطای توزین و البته خساراتی که خطای توزین به تغذیه و سلامت گله می تواند وارد کند، تأثیر قابل توجهی دارد. به عنوان مثال، باد شدید و هر عاملی دیگری که باعث لرزش یا کثیف شدن تجهیزات توزین شود، می تواند باعث خطا در عملکرد آن ها شود. پس استقرار آن ها در محل مناسب از هر لحاظ و به خصوص تماس با عوامل ایجاد خطا می تواند موردتوجه قرار گیرد.

اگر بارگیری به میزان یک کیسه یا حدود ۲۵ تا ۵۰ کیلو از خوراک را بتوان با مکان یابی درست تجهیزات و طراحی درست مسیرها فقط به میزان ۲ تا ۴ ثانیه کاهش داد، مجموع زمان، نیروی کار، سوخت و در نتیجه هزینه صرفه جویی شده در طول روز (معمولاً سه وعده خوراک دهی روزانه در فارم پرورش گاو شیری)، ماه و سال را رقم قابل توجهی شامل می شود. به این مورد، استهلاک تجهیزات و هزینه های تعمیر و راه اندازی مجدد یا تهیه وسایل و ماشین آلات جایگزین هم اضافه شود، بیشتر اهمیت موضوع مشخص می شود.

معطلی ناشی از تعمیر، راه اندازی مجدد یا خرید وسایل و تجهیزات جایگزین نیز می تواند منجر به اختلال و اشکال در رویه خوراک دهی منظم روزانه و عواقب ناشی از آن در سلامتی و تولید گله، به عنوان یک عامل مخفی در ضرر اقتصادی به گله شود.

بنابراین، تعیین نادرست تجهیزات لازمه و مکان استقرار آن، می تواند به طور پشت سر هم یا دومینووار منجر به پیش آمدن ضررهای اقتصادی به گله شود که در اینجا نیز مثل همه جا پیشگیری از طریق تعیین مکان درست تجهیزات و مسیرها، بهتر از حل مشکلات بعد از وقوع آن ها است.

یکی دیگر از مواردی که به آن اشاره شد، موضوع شرایط اقلیمی و عوامل محیطی مؤثر در تعیین محل استقرار میکسر ثابت و سایر تجهیزات تولید و مخلوط نمودن خوراک تا حصول محصول نهایی یا همان خوراک کاملاً مخلوط است. در معرض باد، باران یا برف بودن این تجهیزات، علاوه بر کاهش دقت میکس و یکنواختی خوراک نهایی، در افزایش پِرت یا هدررفت خوراک نیز تأثیر قابل توجهی دارد.

گرچه تحقیقات پیرامون تأثیرات باد نسبتاً شدید بر روی هدررفت خوراک محدود است، اما برخی تحقیقات گزارش نموده اند که بادی با سرعت حدود ۴۰ کیلومتر بر ساعت می تواند هدررفت خوراک را نسبت به بادی با سرعت حدوداً ۸ کیلومتر در ساعت حتی تا ۱۲۵ برابر افزایش دهد. در معرض باد بودن مواد خوراکی با خود خوراک کامل، با پخش نمودن خوراک باعث هدر روی و به هم خوردن بخشی از یکدستی و یکنواختی خوراک می شود. این معضل به این موضوع بر می گردد که بخش های دارای ذرات ریزتر و بدون رطوبت مواد خوراکی به اطراف پخش شده و در ترکیب نهایی خوراک نمی روند. همچنین، در صورت نزدیکی به محل استقرار نیروی کار و خود گاوها، می تواند در صورت حجم بالای مواد در معرض باد و شدت زیاد باد، احتمال وقوع مشکل در سلامت تنفسی را در بر داشته باشد.

به همین دلیل است که توصیه شده، اگر در انتخاب محل استقرار، جهت باد مورد غفلت قرار گرفته است و امکان قراردادن مواد خوراکی مورداستفاده در میکسر ثابت که جهت سهولت در نزدیک آن دپو شده اند و خود میکسر یا سایر تجهیزات مرتبط با آن در یک فضای سرپوشیده و اختصاصی نیست. مدیران فارم ناگزیر از قراردادن آن ها در یک فضای محصور بین دیوارها و ساختمان ها هستند. زیرا حداقل در کاهش تأثیرات باد و بوران مؤثر است. البته باید این مورد در نظر گرفته شود که مسیر عبور و مرور به این فضای محفوظ از باد و بوران در بین دیوارها و ساختمان ها نیز باید مسیری سهل الوصول برای ماشین آلات مربوطه جهت رفت و آمد باشد.

البته این راهکار، یک راه حل حداقلی است و تأثیر نور مستقیم یا باران و برف همچنان پابرجاست. بارش باران بر روی میکسر و خوراک درون آن توان افزایش رطوبت خوراک به بیش از میزانی که در فرمول جیره لحاظ شده است را دارد. تغییر رطوبت خوراک نسبت به آنچه که در فرمول نوشته شده برای جیره در نظر گرفته شده، پتانسیل کاهش مصرف ماده خشک در جیره نسبت به آنچه باید باشد را دارد. این مورد می تواند منجر به کاهش دریافت مواد مغذی به میزان کمتر از حد نیاز و کاهش تولید شیر شود که ضرر اقتصادی برای گله به دنبال دارد.

همچنین، احتمال افزایش ریسک کپک زدگی و آلودگی مواد خوراکی جیره به سموم قارچی بعد از بارش باران افزایش می یابد. همچنین، پوشش دور فضاهای مذکور و سقف آن ها باید به گونه ای طراحی شود که به محل ازدحام پرندگان و سایر حیوانات ناخواسته تبدیل نشود. ورود و لانه گرفتن پرندگان و حیوانات ناخواسته به طور گسترده در فضاهای تولید و نگهداری خوراک می تواند از راه های مختلف منجر به افزایش اتلاف مواد خوراکی شود. پس گرچه شاید به نظر برسد که توان کنترل کامل آن در یک فارم گاو شیرده وجود ندارد، اما باید به خاطر موفقیت خود فارم، جهت حداقل نمودن آن تلاش نمود.

به همین دلایل توصیه شده که در کنار درنظرگرفتن سقف و پوشش مناسب برای فضاهای تولید و نگهداری خوراک، پیش بینی هوای روزهای آینده و اقلیم فصلی در مورد میکسرها و انبار مواد اولیه ای که به هر دلیلی در محل سرپوشیده قرار نگرفته اند نیز در نظر گرفته شود. برای همه فضاهای مربوطه، همراه با پوشش مناسب، فاصله مناسب از کف زمین نیز برای مواقعی که پیش بینی شده احتمال بارندگی وجود دارد، در نظر گرفته می شود.

گرچه تحقیقات محدودی در مورد تأثیر درنظرگرفتن یک فضای اختصاصی و سرپوشیده برای تجهیزات ثابت تولید و مخلوط نمودن خوراک و به خصوص تأثیر اقتصادی آن انجام گرفته است، اما تحقیقات نسبتاً معتبری تأثیر ۲ تا ۴ درصدی و حتی ۸ درصدی ناشی از اتخاذ این تدبیر بر کاهش پِرت و هدرروی خوراک با اصطلاحاً آب رفتن خوراک گزارش نموده اند. این مورد برای مواد علوفه ای و به خصوص مواد علوفه ای تازه یا مرطوب مثل سیلاژ ذرت می تواند بیشتر رخ دهد.

اگر تأثیر مخرب محیط هوازی بر سیلاژ ذرت طی فرایند مخلوط نمودن و خوراک دهی در نظر گرفته شود، با توجه به سهم بالای آن در کل خوراک مصرفی گله شیروار و زحمت و هزینه ای که تولید یک سیلاژ مناسب به همراه دارد، تأثیر محل نامناسب استقرار میکسرها (به خصوص میکسر ثابت برای کل خوراک کاملاً مخلوط) بیشتر مشخص می شود. سیلاژ ذرتی که بعد از برداشت از سیلو، در معرض بیشتر و طولانی تر عوامل محیطی قرار گیرد، علاوه بر کاهش مصرف خوراک و ماده خشک، پتانسیل ایجاد مشکلات جدی برای سلامت گله را دارد.

البته اگر فضای در نظر گرفته شده، هم از نظر پوشش و سقف مناسب باشد و هم از نظر فضای مناسب و تفکیک شده برای هر ماده خوراکی و انتقال درست و آسان آن به داخل میکسر نیز درست طراحی شده باشد، هدر روی خوراک به دلایلی مانند تخلیه خوراک در فضای نادرست و بین محفظه ها، مخلوط شدن مواد خوراکی کنار محفظه های اختصاصی با هم و در نتیجه اندازه گیری و انتقال میزان نادرست از مواد به میکسر و... نیز قابل کنترل و پیشگیری هستند.

بنابراین، گرچه هزینه اولیه ایجاد فضای سربسته مناسب برای استقرار تجهیزات میکس خوراک و به خصوص میکسر ثابت خوراک نهایی بالا به نظر می رسد. اما هزینه ناشی از عدم درنظرگرفتن آن که به مرور زمان بر گله و عملکرد اقتصادی آن تحمیل می شود، اگر جمع شود، بسیار بالاتر به نظر می رسد.

شاید مواردی مانند شیب زمین چندان جدی فرض نشود. اما میکسرهای ثابت طوری طراحی شده که برای مخلوط نمودن کامل و یکدست مواد خوراکی سطح کاملاً صاف و بدون شیب نیاز دارند. وجود شیب در سطح زمین محل استقرار خط تولید و ترکیب کنسانتره و خوراک نهایی، تأثیر منفی بالقوه را بر روی همه نوع میکسر (چه نوع عمودی و چه نوع افقی) دارد. دلیل این تأثیر به این موضوع بر می گردد که مواد خوراکی درون ترکیب خوراک دارای وزن و چگالی مختلف هستند و سطح ناهموار اجازه تجمع بخش های سنگین تر خوراک و به خصوص اجزای کنسانتره را به سمت کف مخزن می دهد. این ترکیب غیریکنواخت، خطر مصرف بیشتر کنسانتره یا علوفه را توسط گاو نسبت به آنچه باید مصرف کند، می دهد. در نتیجه، خطر مشکلات تغذیه ای و متابولیکی مثل اسیدوز و مشکلات سلامتی و کاهش عملکرد ناشی از آن را به دنبال دارد.

در موقع ساخت یک واحد دامداری صنعتی جدید یا انتخاب تجهیزات جدید برای یک واحد گاوداری شیری صنعتی، حتماً از مشاورین متخصص جهت انتخاب و استقرار درست و اصولی آن ها کمک گرفته شود و بعد از انتخاب تجهیزات و به خصوص میکسرهای ثابت، از کارشناسان مجموعه ای که این تجهیزات از آن ها خریداری شده، جهت تعیین محل، نحوه نصب و راه اندازی کمک گرفته شود. همچنین، آموزش های لازمه در قبل از نصب و راه اندازی و حین استفاده از تجهیزات تولید و میکس و انتقال خوراک به آخورها و دستورالعمل های عملیاتی استاندارد (SOP) مربوطه از مجموعه تولیدکننده و یا عرضه کننده این تجهیزات دریافت شود تا بهترین عملکردی که این تجهیزات توان ارائه آن را دارند، به دست آید.

آزمایش نمونه های خوراک که به طور تصادفی از آخورها در لحظه ریختن خوراک در آخور برداشته شده اند، در بازه های زمانی مناسب از یکدیگر، می تواند نشان دهد که تدابیری که گفته شد، چقدر در جهت نزدیک نمودن حداکثری فرمول جیره به خوراک نهایی موثر بوده است. هر چقدر نقاط رخ دادن خطا و میزان خطا بیشتر باشد، تفاوت آنالیز خوراک نهایی با فرمول جیره بیشتر می شود. پس باید بیشتر در جهت جستجو و یافتن خطاهای رخ داده در انجام راهکارهای گفته شده، تلاش نمود. اگر رویه منظمی همراه با دستورالعمل های شفاف برای تولید خوراک و خوراکدهی از ابتدای ورود مواد اولیه به واحد پرورش دام شیری تا آخور دام وجود داشته باشد، یافتن نقاط خطا با دنبال نمودن مسیر انجام کارها راحت تر می شود.

اما در ایران که کمتر چنین سیستمی برقرار است، از ابتدای ساخت واحد دامداری، انتخاب تجهیزات، تعیین محل استقرار، استقرار و راه اندازی تجهیزات تولید و انتقال خوراک و خوراکدهی باید توجه ویژه نمود. در نهایت امر، اگر با وجود انجام راهکارهای مربوطه، اختلاف بین فرمول جیره و خوراک نهایی به حدی باشد که خود را در عملکرد و سلامت گله نشان دهد، کمک گرفتن از مشاورین متخصص جهت عیب یابی و رفع عیب پروسه تولید، انتقال و مصرف خوراک توسط دام یک راهکار مفید است.

در مجموع دیده می شود که طراحی درست محل ساختمان ها، تأسیسات و تجهیزات و مسیرهای بین آنها در کنار انتخاب تجهیزات و ماشین آلات مناسب یک پیش ساز اساسی موفقیت اقتصادی گله است که نیازمند داشتن امکان بررسی و مقایسه جامع بین تولیدکنندگان و عرضه کنندگان از لحاظ محصولات و خدمات ارائه شده توسط آنها است. همچنین، اخذ مشاوره از متخصصین مجرب، بادانش، معتبر و بی طرف نیز در انتخاب بهتر تأثیر بسزایی دارد. این امکان عالی و حیاتی را وب سایت و اپلیکیشن مرغابی برای اولین بار و به کامل ترین شکل ممکن در سرتاسر کشور در اختیار فعالین عرصه صنعت دام شیری قرار داده است.