ذرت و اثرات تغذیه ای آن در جیره نویسی

ذرت یکی از محصولات استراتژیک و اساسی کشاورزی است که در سبد غذایی جامعه بشری جایگاه ویژه ای دارد. این محصول کشاورزی که یکی از اعضای بسیار مهم خانواده تک لپه ای ها به شمار می رود، علاوه بر خوراک انسان در خوراک دام و طیور و صنایع مختلف و گوناگونی به عنوان ماده اولیه کاربرد دارد. قدمت کشت این محصول را می توان به درازای تاریخ بشر دانست که از اولین دوره های شروع انسان به کشاورزی و یک جانشینی کشت آن آغاز شده است. منابع مختلف مستندات آغاز کشت این محصول را در۷۰۰۰ تا ۱۰۰۰۰ سال قبل یافته اند که عمدتاً در بین قبایل سرخ پوست ساکن مرکز و جنوب مکزیک رایج بوده است.

ذرت که در زبان انگلیسی با نام (Corn) یا (Maize) شناخته می شود از واژه مایز در زبان اسپانیایی نام خود را گرفته است. این نام نیز از واژه ماهیز در زبان تاینو که زبان رایج قبایل بومی حوزه دریای کارائیب بوده است، ریشه گرفته است. برخی منابع عنوان نموده اند که گیاه ذرت از گیاه وحشی تئوسینت (Teosinte) ریشه گرفته است که با گیاه ذرتی که امروز مورد شناخت همگان است تفاوت زیادی دارد. این گیاه دانه های بسیار کوچک تری دارد که مثل ذرت چسبیده به هم در خوشه یا بلال قرار نگرفته اند و از هم فاصله دارند. در طی قرون متمادی این گیاه به گیاهی مثل ذرت با خوشه های حاوی تعداد زیادی دانه های درشت تبدیل شده است که عملکرد بسیار بالاتری از گیاه اولیه دارد.

ذرت به تدریج از مکزیک به سمت جزایر دریای کارائیب و مناطق جنوبی کشور ایالات متحده آمریکای امروزی گسترش یافت و با ورود کاشفان اروپایی به قاره آمریکا این ماده خوراکی به سبد غذایی اروپاییان مهاجر و دام و طیور آنها نیز راه یافت. از همین طریق بود که ذرت به تمام جهان گسترش یافت و در کنار غلاتی مانند گندم و جو به یک کالای اساسی استراتژیک در امنیت غذایی جهان تبدیل شد.

ذرت یکی از انواع غلات است که به دلیل بالا بودن انرژی آن بزرگ ترین منبع انرژی جیره است. براساس آمار جهانی، بخش اعظم ذرت تولید شده در سطح جهان به مصرف دام و طیور می رسد و تنها بخش اندکی از آن مستقیماً به مصرف خوراکی جمعیت بشری می رسد. این غله ۱۹٪ کالری غذایی و ۱۵٪ از تولید سالانه مواد غذایی پروتئین در جهان را تأمین می کند.

ذرت بافاصله زیاد از سایر منابع، عمده ترین غله خوراکی در سراسر جهان است که به عنوان یک ماده اصلی خوراکی تأمین کننده انرژی در جیره های طیور شناخته شده است. ذرت استاندارد جهت خوراک دام و طیور ذرت درجه ۲ است که وزن آن معادل ۵۴ پوند میباشد. که بیش از ۵% ذرت درجه ۲ اسیب دیده و بیش از ۳ درصد دانه شکسته دارد. باید توجه داشت که دانه های شکسته می توانند محل مناسبی برای رشد کپک باشند

ارزش انرژی زایی ذرت به نشاسته موجود در بخش آندوسپرم که آمیلوپکتین است و جوانه آن که بیشترین مقدار روغن ذرت در آن است، بستگی دارد. اکثر دانه های ذرت حاوی ۳ تا ۴ درصد روغن هستند؛ اما اکنون ارقام جدیدتر در بازار حاوی ۶ تا ۸ درصد روغن هستند که به همان میزان انرژی بیشتری دارند و به همان نسبت دارای پروتئین و اسیدآمینه زیادتری هستند.

پروتئین اصلی ذرت پرولامین است که ترکیب اسیدآمینه آن برای طیور مناسب نیست، در هنگام تهیه جیره های حاوی پروتئین پایین باید به توازن اسیدآمینه ای و قابلیت استفاده پروتئین ذرت توجه جدی داشت؛ زیرا در چنین شرایطی، پرولامین ممکن است تا ۵۰ الی ۶۰ درصد پروتئین جیره را تأمین کند.

مجموعه های همکار با اپلیکیشن و وب سایت مرغابی همواره کیفیت مواد خوراکی را مدنظر قرار داده اند. این شرکت ها که معتبر و صاحب دانش فنی بالایی هستند، کیفیت ذرت را آنالیز کرده و بر اساس مقادیر واقعی مواد مغذی در ذرت، فرمولاسیون جیره ها و محصولات حاوی ذرت خود را انجام می دهند. وزن دانه ذرت با انرژی آن رابطه مستقیمی دارد. هرچه وزن آن کمتر باشد، میزان انرژی آن هم کمتر است.

انواع ذرت

دانه ذرت میوه های ذرت است که از آن در تغذیه انسان، دام و طیور به عنوان منبع نشاسته استفاده می شود. دانه‌ها می‌توانند در رنگ‌های مختلفی باشند: مایل به سیاه، خاکستری مایل به آبی، بنفش، سبز، قرمز، سفید و زرد. هر عدد بلال ذرت دارای حدوداً ۸۰۰ عدد دانه در ۱۶ ردیف است. دانه ذرت بر اساس وزن ماده خشک از ۸۲.۹ درصد آندوسپرم، ۱۱.۱ درصد جوانه، ۲.۵ درصد پریکارپ و ۸/۸ درصد کلاهک تشکیل شده است. کربوهیدرات های مختلف در دانه به نسبت زیر موجود هستند:

۷۷٪ نشاسته، ۲٪ قند، ۵٪ پنتوزان و ۱.۲٪ فیبر خام است.

کربوهیدرات که بیش از ۷۰٪ دانه ذرت را تشکیل می دهد در دو بخش نشاسته ای سخت و نرم یا آردی متمرکز می شود. قندها در خود دانه و جوانه آن قرار دارند و فیبر نیز در سبوس دانه موجود است. منبع اصلی انرژی در دانه ذرت، نشاسته است که محتوای انرژی قابل هضم آن از ۷۵/۳ تا ۱۷/۴ کیلوکالری در هر گرم از ماده خشک متغیر است. در نتیجه، ذرت یکی از غنی ترین منابع انرژی در بین دانه‌های خوراکی غلات است. میزان فیبر خام دانه ذرت به طور متوسط حدود ۷/۲٪ ماده خشک است. به دلیل همین میزان اندک فیبر خام در دانه ذرت، فیبر موجود در دانه ذرت بسیار قابل هضم است.

روغن تهیه شده از دانه ذرت از نظر ارزش تغذیه ای و از نظر کیفیت روغن برای طبخ غذا جزو روغن های باکیفیت بالا است. یکی دیگر از نکات مثبت در روغن ذرت، غلظت بسیار کم اسید لینولنیک در آن و سطح بالای ترکیبات آنتی اکسیدان طبیعی در آن است که در نتیجه آن دانه ذرت در زمان نگهداری در انبار کمتر به خشکیدگی دچار می شود.

ذرت زرد حاوی رنگریزه یا پیش مولکول ویتامین آ است. به هر حال وجود این رنگیزه ها تضمین کننده ی مقادیر بالای رنگیزه ها در چربی بدن و زرده تخم مرغ پرندگان تغذیه شده با ذرت است.

نکته منفی دیگری که در مورد ذرت حاوی رطوبت بالا و نابالغ مطرح است این موضوع است که برای کاهش رطوبت آن به میزان مناسب (۱۵ درصد رطوبت) این دانه ها را باید به مدت طولانی تری حرارت داد یا در شرایط دارای خطر کاهش کیفیت نگهداری نمود.

حرارت زیاد و یا طولانی سبب کاراملی شدن یا اصطلاحاً سوختن مواد قندی آن می شود. در این شرایط واکنش میلارد (مایلارد) رخ می دهد که باعث واکنش بدون بازگشت بین قندها و پروتئین (به ویژه اسیدهای آمینه حیاتی مانند لیزین) موجود در ماده خوراکی می شود. در نتیجه، این مواد مغذی برای هضم و جذب از دسترس خارج شده و بو و رنگ ظاهری مواد خوراکی تغییر می کند.

چالش های موجود در ذرت مورداستفاده در جیره:

بسته به فصل رشد و شرایط انبارکردن، کپک ها و سموم قارچی مرتبط با آنها ممکن است مشکل ساز باشند. سموم قارچی به عنوان چالش اصلی حال حاضر در نهاده های خوراک دام و طیور، شامل طیف گسترده ای از ترکیبات سمی مختلف است. در میان این ترکیبات، سموم خانواده آفلاتوکسین ها و به ویژه آفلاتوکسین نوع B1 به دلیل اثرات سمی گسترده و بسیار مخرب و شیوع نسبتاً بالاتر آن در مقایسه با سایر سموم قارچی مورد توجه ویژه ای قرار دارد. وجود سموم قارچی مخربی مانند آفلاتوکسین ها در نهاده های خوراک دام و از جمله ذرت، از آن جهت حائز توجه خاص است که این ترکیبات به شدت مقاوم بوده و می توانند حتی از طریق محصولات دام و طیور به مصرف کنندگان منتقل شده و برای سلامت آنها مشکل ساز شوند.

آلودگی به آفلاتوکسین در ذرت های صدمه دیده توسط حشرات و رشدیافته در مناطق گرم و مرطوب معمولاً رایج است. همچنین، حمل و نقل و ذخیره ذرت در شرایط محیط نامناسب مانند محیط باز و دارای دما و رطوبت بالا نیز می تواند پس از مدتی منجر به آلودگی قابل توجه و حتی آلودگی بالا به کپک ها و سموم تولید شده توسط آنها شود و کار زیادی را در جهت برطرف نمودن عواقب نامطلوب مقادیر بالای این سم قارچی نمی توان انجام داد.

البته شواهدی که اخیراً یافت شده است نشان داده است که حتی درجاتی از آلودگی به سموم قارچی (مایکوتوکسین ها) در کشورهای تولیدکننده ذرت نیز مشاهده شده است. این موضوع نشاندهنده آن است که گرچه فرایند حمل و نقل و نگهداری نقش بسیار مهمی در کاهش بروز سموم قارچی در محصول ذرت دارند، اما باز هم باید در مورد راهکارهای کاهش اثرات منفی سموم قارچی بر روی دام و طیور مصرف کننده جیره های حاوی ذرت بالا توجه کافی را داشت.

شواهدی وجود دارد مبنی بر اینکه آلومینوسیلیکات ها (اصطلاحاً ترکیبات توکسین بایندر معدنی) تا حدودی اثرات سطوح معتدل تر (ملایم تر) آفلاتوکسین را مرتفع می نمایند.

چنانچه وجود آفلاتوکسین به عنوان یک مشکل مورد شک باشد، نمونه های ذرت بایستی قبل از آسیاب کردن و مخلوط کردن بازرسی شوند.

یکی دیگر از سموم قارچی بسیار مهم و مخرب زیرالنون است که گاهگاهی در ذرت مشاهده می شود. به خاطر اینکه این سم ویتامین د۳ را باند می کند، امکان بروز مشکلات استخوانی و پوسته تخم مرغ وجود دارد. هنگام آلودگی با سطوح متوسط این سم، تجویز ویتامین د۳ از طریق آب آشامیدنی مفید است. در ذرت هایی که برای یک مدت طولانی در حال حمل و نقل هستند، رشد کپک می تواند یک مشکل جدی باشد. چنانچه رطوبت کشتی حامل ذرت بالاتر یا مساوی ۱۶درصد باشد و ذرت در طی حمل توسط کشتی در معرض دمای ۲۵ درجه سانتیگراد یا بالاتر باشد رشد کپک اغلب اتفاق می افتد.

یک راه حل این مشکل اضافه کردن اسیدهای آلی به ذرت است. به هر حال، بایستی به خاطر داشت که اگرچه اسیدهای آلی کپک ها را می کشند و از هجوم مجدد آن جلوگیری می کنند. اما هیچ گونه اثری بر سموم قارچی که غله را آلوده کرده اند، ندارند. یکی دیگر از راهکارهای کاهش اثرات منفی سموم قارچی که اخیراً بسیار موردتوجه قرار گرفته است، استفاده از ترکیبات پری بیوتیک و پروبیوتیک و یا ترکیبی از آنها (ترکیبات سینبیوتیک) در خوراک دام و طیور است. این ترکیبات هم به صورت مستقیم قابل افزودن به جیره مصرفی حاوی نهاده های دارای ریسک آلودگی به سموم قارچی مانند ذرت است و هم به عنوان بخشی از ترکیبات توکسین بایندر قابل افزودن به خوراک است. در واقع، اکنون بخش بزرگی از توکسین بایندرهای موجود در بازار از حالت تک جزئی (تنها حاوی جزء معدنی یا همان ترکیبات آلومینیوم سیلیکات) خارج شده اند و به توکسین بایندرهای چندجزئی تبدیل شده اند. توکسین بایندرهای چند جزئی علاوه بر جزء معدنی دارای اجزاء آلی مانند همین ترکیبات پرو و پری بیوتیک نیز جهت بهبود تأثیرات آن بر ضد سموم قارچی هستند

ذرت علاوه بر استفاده مستقیم، جهت تولید گلوتن ذرت و روغن ذرت نیز مورداستفاده قرار می گیرد، البته آمار حاکی از آن است که در آمریکای شمالی حدود ۹۵ درصد ذرت موجود جهت تولید خوراک دام استفاده می شود. استفاده از ذرت آسیاب شده برای ساخت پلت جهت دسته های مختلف طیور می تواند نسبت به جیره هایی که به صورت پودری مصرف می شوند، بهتر باشد. زیرا پودری بودن خوراک و اجزای آن (از جمله ذرت استفاده شده در آن) می تواند سبب کاهش مصرف خوراک در طیور شود.

گلوتن ذرت نیز در واقع حاوی پروتئین زئین (ترکیب پروتئینی اصلی ذرت) است و حاوی گلوتن (ترکیب پروتئینی اصلی گندم) نیستند، اما با اصطلاح گلوتن ذرت در بازار شناخته می شوند و یک ماده خوراکی بسیار باکیفیت در خوراک دام و طیور به حساب می آید. به خصوص، گلوتن ذرت که تا حدود ۶۰ درصد پروتئین خام دارد، به دلیل داشتن پروتئین عبوری بالا در خوراک دام های شیری دارای عملکرد بالا می تواند بسیار مفید واقع شود. این ماده خوراکی به دلیل نداشتن ریسک های ناشی از آلودگی ها و معضلات کیفی احتمالی موجود در منابع حیوانی پروتئین عبوری مانند پودر ماهی یا پودر گوشت، بسیار مقبول نظر کارخانه های خوراک دام و خود دامداران جهت تأمین پروتئین عبوری جیره دام ها هستند.

از نظر اندازه دانه های ذرت که به دو شکل نرم و درشت آسیاب شده اند، به نظر می رسد اگر ذرت بیشتر و نرم تر آسیاب شود، مسبب افزایش انرژی قابل سوخت و ساز (ME) در طیور دارای سن کمتر از ۳ هفته شود، در حالی که برای پرندگان مسن تر آسیاب درشت تر مطلوب می باشد. چنانچه ذرت به صورت جیره های آردی تغذیه میشود، بهتر است تا حد امکان آنرا به ذرات با اندازه یکسان و به اندازه حدود ۰.۷ تا ۰.۹ میلی متر آسیاب کنیم. این اندازه ذرات معمولا تحت عنوان آسیاب (متوسط) شناخته شده است. پرندگانی که با ذرت های آسیاب شده به ذرات بسیار ریز یا درشت تغذیه شدند، میزان قابلیت هضم پایین تری را نشان دادند. ذرت در کارخانه های ساخت جیره های پلت مشکلاتی را ایجاد میکند و در جیره های که حاوی ۳۰ یا بیشتر از ۳۰ درصد ذرت باشند کیفیت خوب پلت تنها با استفاده از پلت چسبان ها قابل استحصال است.

در مصرف ذرت به عنوان غذای دام و طیور مانند سایر دانه های غلات محدودیت هایی وجود دارد. اگرچه ذرت منبع عالی انرژی قابل هضم به شمار می آید، ولی از لحاظ پروتئین یک منبع خوراکی غنی نیست و پروتئین موجود در آن نیز از جنبه هایی مانند پروفیل اسیدهای آمینه موجود در آن جزو منابع مطلوب خوراکی نیست.

ذرت انرژی قابل توجهی دارد و همچنین میزان چربی بالاتری در مقایسه با جو و گندم دارد (حدوداً دوبرابر). از طرف دیگر، محتوای پروتئین، مواد معدنی مانند کلسیم و فیبر آن اندک است. ۷۳ درصد دانه ذرت را نشاسته می سازد، میزان فیبر دانه بسیار ناچیز و انرژی قابل متابولیسم آن زیاد است. نشاسته موجود در ذرت نسبت به دیگر دانه ها در شکمبه به آرامی هضم می شود و اگر در سطح بالایی به حیوان خورانده شود، مقداری از نشاسته به روده کوچک منتقل شده و در آنجا هضم و به شکل گلوکز جذب می شوند.

همان طور که مشاهده شد، موارد کیفی مختلفی در مورد ذرت مورداستفاده در خوراک دام و طیور و سایر نهاده های تولید شده از ذرت مانند روغن و گلوتن ذرت مطرح است. انتخاب ذرت دارای بهترین کیفیت ممکن و لحاظ نمودن استانداردهای لازم جهت جایگاه ذخیره و نحوه نگهداری ذرت می تواند تأثیر مستقیم بر عملکرد نهایی گله دام و طیور داشته باشد. همچنین، آزمایش های کیفی و ترکیبات افزودنی کمک کننده به بهبود کیفیت ذرت مصرفی نیز جایگاه خود را دارند.

با توجه به اینکه طیف گسترده ای از محصولات در بازار در حال عرضه هستند، انتخاب بهترین محصول با بهترین قیمت و شرایط عرضه می تواند خود به تنهای به مرز موفقیت با عدم موفقیت باشد. اپلیکیشن و وب سایت مرغابی به فعالیت عرصه دام و طیور کمک می کند که به سهولت جهت بررسی و مقایسه گزینه های موجود در سراسر کشور پرداخته و خدمات آزمایشگاهی و پشتیبانی مربوطه را نیز جهت اتخاذ بهترین تصمیم در اختیار قرار می دهد. بهره مندی از این خدمات بی نظیر برای اولین بار در کشور کمک می کند تا بهترین ذرت در دسترس در بازار، در جیره دام و طیور قرار گرفته و بهترین نتیجه ممکن به دست آید.