اهمیت، اصول و وسایل لازم برای انجام سُم چینی در گله های گاو شیری

امروزه، لنگش یکی از معضلات رایج در گله های گاو شیری است که موجب صدمات اقتصادی قابل توجهی به گله های گاو شیری می شود. بنا بر آماری که در منابع معتبر آمده است، شیوع این معضل در گله های گاو شیری موجود در کشورهای مختلف بین ۱۴ تا ۵۵ درصد است. هزینه های مستقیمی که به دلیل لنگش متوجه گله های گاو شیری می شود مواردی مانند افزایش هزینه کارگری، هزینه های دارو و درمان، هزینه های حذف زودتر از زمان استاندارد از گله و کاهش تولید و عملکرد ناشی از فشار لنگش بر سلامت و آسایش دام را در بر می گیرد. البته خسارات ناشی از لنگش فقط متوجه تولید شیر نیست و تأثیرات قابل توجهی بر مؤلفه های عملکردی مهمی مانند عملکرد تولیدمثلی نیز دارد. لنگش بعد از مشکلات تولیدمثلی، دومین عامل حذف زودرس گاوهای شیرده از گله است که با توجه به تأثیر آن بر کاهش عملکرد تولیدمثلی (عامل اول حذف در گله ها) مضرات آن بیشتر مشخص می شود. برآورد شده که تنها در کشور ایالات متحده آمریکا، لنگش موجب حدود ۱۶۴ میلیون دلار خسارت در سال می شود که رقم بسیار تفکر برانگیزی است.

لنگش هرگونه انحراف دام از راه رفتن طبیعی را شامل می شود که می تواند ناشی از ضایعات و بیماری ها، عوامل ژنتیک و عوامل تغذیه ای یا مشکلات مدیریتی و مشکلات در طراحی محل نگهداری و استراحت دام باشد. یک پیش نیاز اساسی برای مدیریت و پیشگیری از لنگش در گله های گاو شیری، اصلاح سُم به شکل اصولی و استاندارد است که باعث بهبود سلامت پاها و سُم ها می شود. این بهبود از تقسیم وزن بین پاهای جلویی و عقبی و جلوگیری از افزایش فشار بر پاها و ستون فقرات دام، ناشی می شود. کاملاً مشخص است که این عامل بر روی راحتی و آسایش دام تأثیر به سزایی دارد که خود به دلیل جلوگیری از ایجاد تنش عصبی در دام، باعث حفظ و بهبود عملکرد می شود.

روش های مختلفی برای سُم چینی در سطح جهان وجود دارد که اصل اساسی در همه آنها جلوگیری از اصلاح بیش از حد یا کمتر از حد موردنیاز برای راه رفتن راحت و عادی دام است. در منابع عنوان شده است که یک روش اصلاح سُم مناسب و استاندارد طوری انجام می شود که فاصله بین نوار بالای تاج سُم تا نوک سُم حدود ۷۵ تا ۸۰ میلی متر طول داشته باشد. سم چینی که معمولاً بر اساس تشخیص فرد متخصص، دو بار در سال یا بیشتر انجام می شود اگر در اندازه و فرم مناسب خود انجام نشود، می تواند به یک عامل مشکل زا در گله تبدیل شود.

به عنوان مثال، اگر سُم به موقع اصلاح نشود و بیش از حد رشد کند، علاوه بر مشکل در راه رفتن و عواقب ناشی از آن، باعث آسیب به پاشنه و حساسیت بیشتر به عفونت در سُم می شود. همچنین، اگر سُم به درستی اصلاح نشود و فرمی پیدا کند که باعث افزایش سرعت سایش سُم شود، می تواند منجر به ایجاد مشکل شود. به خصوص در بخش جانبی پاهای عقب که حداکثر فشار وزن را تحمل می کند، کوتاه کردن و پایین آوردن بیش از حد سُم باعث افزایش فشار و ساییدگی سُم می شود. همچنین، اگر برای متعادل نمودن سُم، لایه برداری بیش از حد انجام شود، این اصلاح بیش از حد نیز می تواند مشکل زا شود؛ بنابراین، انجام دادن اصلاح سُم توسط یک فرد متخصص و باتجربه در این کار و با روشی درست و استاندارد، یک الزام اساسی است.

معمول ترین و رایج ترین روش اصلاح سُم در جهان که در بیشتر نقاط جهان پذیرفته شده است، روش پنج مرحله ای هلندی یا روش دکتر راون است. ابزار سم چینی استاندارد و مناسب نیز جزو پیش نیازهای فرایند اصلاح سُم اصولی است که در ادامه روش اصلاح سُم هلندی و وسایل استاندارد موردنیاز برای این کار توضیح داده خواهد شد.

روش پنج مرحله ای هلندی:

این روش که به عنوان یک روش استاندارد و مناسب اصلاح سُم در بیشتر نقاط دنیا پذیرفته شده است، پنج مرحله را در دو بخش کلی شامل می شود. بخش اول اصلاح کلی و اولیه را در سه مرحله شامل می شود و بخش دوم نیز اصلاح جزئی یا درمانی جهت را در دو مرحله جهت انجام درمان یا اصلاح عیوب احتمالی شامل می شود که این مراحل به شرح زیر است:

مراحل کلی یا اولیه اصلاح سُم

1. اصلاح طولی

   در مرحله اول ارتفاع سُم اصلاح می شود که با دو برش انجام می شود. ابتدا نوک سُم با فاصله ۷.۵ تا ۸ سانتیمتر (به طور متوسط 8 سانتیمتر) از نقطه شروع سفتی سُم یا ۸.۵ تا ۹ سانتیمتر از محل نوار کرونری گرفته می شود. نوار کرونری به شکل یک نوار باریک در زیر محل اتصال سم به محل رویش مو بر روی پوست پای دام دیده می شود و تشخیص آن چندان سخت نیست. همچنین، ممکن است که این فاصله طولی که گفته شد، بر اساس سن، نژاد، بیماری های احتمالی و یا وجود حالت انحنا در جلوی سُم تغییر نماید.

   

   برش دوم نیز مقداری از کف سُم را که از کناره بخش جلوی سُم اضافه است برمی دارد تا پا مطمئن و محکم روی سطح زمین قرار گیرد. تشخیص اینکه این بخش به چه میزان و با چه زاویه ای برداشته شود بنا به تشخیص فرد متخصص اصلاح سُم و طوری انجام می شود که قدم دام به خوبی روی زمین گذاشته و برداشته شود. اگر ارتفاع سُم از سطح زمین و قرارگیری جلوی آن بر روی زمین بدون انجام اصلاح مناسب باشد، می توان مستقیماً اصلاح سُم را از مرحله دوم رفت و فقط در صورت نیاز کمی نوک سُم را گرفت.

2. اصلاح سطح بدون برش

   

   در این مرحله سعی بر این است که دو تکه یا بخش راست و چپ سم به شکل متوازن و هم سطح با هم قرار گیرند. در همین راستا، ابتدا طول کف سم در دو بخش راست و چپ یکسان شده و سپس بخش داخلی سُم با اصلحی که صورت می گیرد، متعادل می شود. در نهایت، از نمای پشت مشاهده می شود که دو بخش چپ و راست هر سُم صاف و هم سطح با یکدیگر روی زمین قرار می گیرند و یک بخش از دیگری بالاتر یا پایین تر نیست. در این مرحله هرگونه عدم تعادل در تحمل وزن بین بخش داخلی و خارجی باید اصلاح شود و تعادل کامل برقرار گردد. البته باید دقت شود که از بخش پاشنه بیش از حد برداشته نشود و به ندرت پاشنه نیاز به اصلاح زیاد دارد. بیشتر این متعادل سازی در بخش جانبی، داخلی و کف سُم انجام می شود.

3. اصلاح کف سُم (به خصوص جهت اصلاح زخم یا سیاه شدگی در کف سُم)

   در این مرحله تمرکز بر روی خالی کردن یا مسطح کردن بخش های آسیب دیده احتمالی در سُم ها و به خصوص کف سُم ها قرار می گیرد. در کنار آن، داخل سُم به گونه ای اصلاح می شود که مرکز فشار وزن بدن از بخش مرکزی کف سُم به سمت دیواره و بیرون نوک و پاشنه سُم که محکم تر است منتقل شود و فشار نیز مقداری پخش شود. پنجه سُم به گونه ای تکامل یافته است که نیروی ضربات وارده را جذب کند و وزن بدن را تحمل کند. پاشنه نیز مانند سیستم تعلیق خودرو عمل نموده و ضربه وارده از سمت زمین در هنگام قدم برداشتن و بر زمین گذاشتن را جذب می کند. برای استفاده از همین ویژگی ها است که سعی می شود در این مرحله، فشار وزن از کف سم به جوانب سُم منتقل شود

   

   در این جهت و همچنین در جهت جلوگیری از جمع شدن گل و کثیفی بین دو قسمت راست و چپ سُم، بخشی از وسط فضای بین دو طرف سُم نیز گرفته می شود که تقریباً فضایی به اندازه یک تخم مرغ کوچک را ایجاد می کند؛ اما باید مراقب بود که بیش از حد خالی نشود که منجر به آسیب به بافت داخلی سُم بشود. در پایان مرحله اصلاحی اولیه یا کلی و قبل از شروع مرحله اصلاح درمانی یا ترمیمی، یک بازدید و بازرسی انجام می شود تا از صحت انجام مراحل قبلی اطمینان حاصل شود

اصلاح جزئی یا درمانی

بسیاری از گاوهایی که برای نوبت عادی اصلاح سُم خود به باکس سُم چین منتقل می شوند، ممکن است ضایعات بدون درد یا ضایعات دارای پتانسیل ایجاد لنگش باشند که در این مرحله می توان آن ها را اصلاح نمود. در مورد گاوهای دارای لنگش نیز ابتدا می تواند به روش های زیر محل های ایجاد درد منجر به لنگش را شناسایی و سپس نسبت به اصلاح آن ها اقدام نمود.


• تحریک محل مشکوک به داشتن آسیب یا محل هایی که بیشتر در معرض آسیب هستند با فشار انگشت شصت و دیدن واکنش حیوان به آن
• گرما، تورم، بو یا قرمزی که روی نقاط انتهایی پا یا روی خود سم مشاهده می شود
• برداشتن یک لایه نازک از سطح کف سم در نقاطی که مشکوک هستند یا واکنش به تحریک و لمس در آن ها مشاهده شده است

البته تشخیص محل های درد یا آسیب را خود فرد مجرب و متخصص در سُم چینی و یا دامپزشک به خوبی می توانند انجام دهند.

4. کاهش وزن از روی بخش آسیب دیده یا دردناک سُم

   

   اگر آسیب وارده به سُم و کف آن عمقی باشد، می توان از کف سمت آسیب دیده و دردناک سُم (سمت راست یا چپ) به میزان مناسبی لایه برداری نمود و آن را کوتاه نمود. هم زمان، یک بلوک لاستیکی، پلاستیکی یا چوبی را به مدت ۴ تا ۶ هفته به سمت سالم آن سُم (جهت کاهش فشار وزن بر سمت آسیب دیده) نصب نمود. البته ممکن است که گاهی سمت سالم تر آن سُم نیز دارای آسیب باشد که مسدود نمودن آن با بلوک درست نیست. در این موارد حیوان به یک محل نگهداری مجزا و یا پوشیده از بستر کاه منتقل شده و برای کمک به بهبودی استفاده از داروهای ضدالتهابی و راهکارهای پیشنهادی توسط دامپزشک را باید مدنظر قرار داد.

5. حذف برجستگی ها یا گودی های کف سُم (به خصوص در نقاط دارای خطر ایجاد مشکل برای دام)

   در این مرحله با توجه به برداشتن نقاط آسیب دیده که ممکن است به شکل گودی یا حفره باشند، کف سُم از جهت وجود نقاط تیز یا برجسته ناشی از حذف نقاط آسیب دیده مورد بررسی قرار می گیرد تا این نقاط حذف و صاف شوند. زیرا این نقاط خود می توانند باعث اذیت، لنگش و درد در حیوان شوند.

   

   نکته ای در اینجا شایان ذکر است، این موضوع است که گاوهای درون سیستم مرتع و چراگر نیاز کمتر و یا حتی بی نیاز از اصلاح سُم هستند که به سایش بالای سُم حین چرخیدن و چرا در مرتع برمی گردد؛ بنابراین، در سیستم های نگهداری بسته یا داخل بهاربند که در ایران نیز غلبه دارند، نیاز به اصلاح دوره ای سُم در باکس سُم چینی وجود دارد تا این کمبود سایش طبیعی را جبران نماید. زیرا برآورد شده که پوشش محکم سُم ها به طور متوسط ۰.۵ سانتی متر در ماه رشد می کند. البته در ۴ هفته اول بعد از زایمان و زمان های خاصی از سال این رشد کمتر است و به عوامل دیگری مانند نژاد و سن نیز مرتبط است.

بنابراین، بهتر است که علاوه بر برنامه ریزی جهت اصلاح دوره ای سُم ها، برنامه ای جهت بازدید سُم ها نیز در نظر گرفته شود. زمان هایی که در ادامه لیست شده اند را می توان در این برنامه بازدید سُم ها قرار داد:

• به محض مشاهده نشانه های اولیه لنگش نیز باید گاوی که دارای این نشانه ها است را از نیاز به عملیات اصلاحی بر روی سُم ها مورد بازدید قرار داد.
• گاوهایی که بین ۶۰ تا ۱۲۰ روز از شروع شیردهی قرار دارند و به خصوص تلیسه یا گاوهای پرتولید را که بر روی بستر بتنی قرار دارند.
• زمان ۶ تا ۱۲ ماه پس از زایمان به ویژه در گله هایی که دوره شیردهی طولانی دارند و بیش از ۳۶۵ روز بین زایمان ها فاصله وجود دارد
• حتی جیره نیز در تعیین زمان بازدید و اصلاح سُم ها مؤثر است و جیره دارای انرژی و پروتئین بالا می تواند منجر به افزایش رشد سُم ها شود. به طوری که در فاصله ۳ تا ۶ ماه به سُم ها به شرایطی برسند که نیاز فوری به اصلاح آن ها باشد.

بنابراین، هر گله می تواند شرایط متفاوتی داشته باشد و بهترین کار اتخاذ برنامه ای متناسب با شرایط گاوهای هر گله به شکل مختص همان گله است. البته در زمان های خاصی نیز باید از اصلاح سُم ها (مگر اینکه مشکل لنگش وجود داشته باشد) بر حذر بود. از جمله در زمان بسیار نزدیک به آبستنی (دوره خشکی) تا 4 هفته بعد از زایمان یا 4 هفته بعد از آغاز شیردهی (گاو تازه زا) یا هر زمان دیگری که مانند این زمان رشد سُم ها کمتر از سایش آن ها است و خطر بیش از حد نازک شدن سُم ها بعد از اصلاح آن ها وجود دارد.

وسایل مناسبی که برای اصلاح سُم لازم است

علاوه بر روش و زمان بندی انجام اصلاح سُم، ابزار و وسایل موردنیاز برای این کار نیز اهمیت بالایی دارد. ممکن است به دلیل سختی این کار و عدم وجود وسایل مناسب برای این کار، اصلاح سُم به تعویق بیفتد و مورد غفلت قرار گیرد. داشتن یک دست کامل از وسایل مناسب برای اصلاح سُم، علاوه بر کاهش احتمال غفلت در انجام این کار، آن را در مسیر انجام درست و آسان تر قرار می دهد. در ادامه لیستی از وسایل موردنیاز برای اصلاح سُم و توضیح مختصری از هرکدام آمده است.

1. باکس سم چینی

   انتخاب ها برای داشتن یک باکس اصلاح سُم می تواند بسیار متنوع باشد و از یک باکس ساده دارای گردن گیر تا باکس های بسیار مجهز و دارای بست های اتوماتیک برای مقید نمودن گاو همراه با چراغ های ال ای دی را در بر گیرد. انتخاب باکس های اصلاح سُم و تعدادی که از آنها موردنیاز است به اندازه گله هم بستگی دارد. به عنوان مثال، در گله ای که کمتر از ۲۰۰ رأس گاو دارد، تعداد گاوهای نیازمند اصلاح سُم در طول هفته ممکن است به تعداد انگشتان یک دست هم نرسد. یک باکس اصلاح سم مناسب، محل کار ایمنی و دارای سهولت کار بیشتر برای متصدی اصلاح سُم فراهم می نماید. ممکن است که خرید یا ساخت یک باکس اصلاح سُم گران به نظر برسد، اما هزینه آن بیشتر هزینه لنگش برای گله نیست. پس با انتخاب یک باکس مناسب با توجه به سختی کار و ابعاد گله، می توان بسیار به کاهش لنگش در گله کمک نمود.

   

2. سیستم انتقال و دروازه انتقال به باکس اصلاح سُم

   آماده کردن یک مسیر مناسب که گاو را به سهولت و بدون تنش اضافی به باکس اصلاح سُم منتقل کند، تأثیر به سزایی در انجام سریع تر و بهتر فرآیند سُم چینی دارد. اگر هر بار که یک گاو نیاز به بازدید و اصلاح سُم داشته باشد (به ویژه در فارم های بزرگ و پرتعداد) انتقال گاو به باکس سُم چینی مستلزم صرف وقت و انرژی زیادی باشد، ممکن است که به مرور انجام این فرایند دچار تعویق های طولانی و مضر برای گله شود؛ بنابراین، یکبار صرف وقت و هزینه جهت ایجاد مسیر اختصاصی برای باکس سُم چین، یک سرمایه گذاری مادام العمر برای صرفه جویی در نیروی کار و منظم نمودن این فرایند به شکلی آسان است. حتی می توان محل آن را با توجه به مسیرهای روزانه داخل گاوداری برای گاوها به خوبی مشخص نمود تا اختلالی در فرایندهای دیگر جاری در گاوداری ایجاد نکند.

3. چاقوی اصلاح سُم

   این وسیله، ابزار اصلی در فرایند اصلاح سم است. یک دست کامل از وسایل اصلاح سُم بدون حضور آن، اصولاً معنی ندارد. اگر به خوبی تیز نباشد، می توان به دلیل نیاز به فشار بیشتر برای اعمال اصلاحات در سُم، منجر به خطا و افزایش عمق نفوذ به طور آسیب زننده ای شود. تیز و محکم بودن تیغه آن جهت انجام دقیق اصلاح سُم ضروری به نظر می رسد. گرچه بیشتر سازندگان، چاقوی اصلاح سُم را با تیزی استاندارد به بازار عرضه می کنند، اما همیشه باید از تیزی کافی این ابزار و به خصوص اگر تازه خریداری شده باشد، اطمینان حاصل نمود. با توجه به شرایط کار، تیغه های ساخته شده از فولاد ضد زنگ با استحکام کافی، بهترین گزینه ها جهت انتخاب و خرید هستند



4. سنگ فرز یا دیسک برش

   پوشش سُم یکی از سخت ترین مواد طبیعی است که به خصوص لایه بیرونی آن با عرض حدوداً یک چهارم اینچ (حدود ۰.۶ سانتیمتر) بسیار سخت است. همچنین، اغلب سنگریزه های کوچک در دیواره و به ویژه کف آن فرو رفته است که کار برش و صیقل دادن را بسیار سخت می کند؛ بنابراین، گاهی ممکن است نیاز به استفاده از سنگ فرز وجود داشته باشد. البته باید دقت نمود که به دلیل قدرت بالای آن بیش از حد اصلاح صورت نگیرد. در استفاده از دیسک های برش باید اصول ایمنی را نیز برای دام و استفاده کننده از دستگاه در نظر گرفت. حتماً در انتخاب دستگاه برش برقی و تیغه آن و نحوه استفاده از آن از افرادی قبلاً از آن برای اصلاح سُم استفاده نموده اند، مشاوره گرفته شود.

5. محصولات درمان آسیب سُم که معتبر و مورد تأیید باشند

   داروهایی برای درمان سرپایی لنگش یا درماتیت دیجیتال در دام ها مورداستفاده هستند که حتی برخی از آنها مانند برخی ژل های درمانی نیاز به نسخه دامپزشک ندارند. بر اساس شدت مشکل می توان از این ژل ها بر روی یک پد پنبه ای مالیده و سُم را به مدت چند روز با آن بست تا بهبود حاصل شود. لیستی از داروها وجود دارد که می تواند در کنار وسایل اصلاح سُم جهت درمان های جزئی و سرپایی استفاده نمود و با کمک دامپزشک می توان آنها را انتخاب و تهیه نمود

6. وسایل نظافتی مناسب برای سُم

   تشخیص هر نوع مشکلی در روی یک سُم که به خوبی تمیز شده باشد، بسیار آسان تر است. معمولاً می توان از رول های دستمال حوله ای یا شیلنگ های دارای نازل با فشار قابل تنظیم جهت نظافت سُم قبل از بازدید و اصلاح استفاده نمود. البته خیس بودن سُم می تواند در استفاده و جذب برخی پمادها و ژل های درمانی در پوست پا و سُم اختلال ایجاد کند که با اخذ مشورت از دامپزشک می توان از ایجاد این اختلال اجتناب نمود.

7. انبر تست یا آزمایش سُم

   همان طور که قبلاً گفته شد، با فشار انگشت شصت بر محل مشکوک به آسیب می توان از واکنش دام به وجود آسیب دیدگی پی برد. اما گاهی آسیب عمیق تر از حد فشار انگشت شصت دست است. یک ابزار بسیار کاربردی برای یافتن محل آسیب در سُم و رفع آسیب همین انبر آزمایش سم است. با این ابزار که برای اعمال فشار به کف و دیواره سُم ساخته شده می توان واکنش دام به آسیب در بخش های عمقی تر سُم را مور سنجش قرار داد. این موضوع باعث می شود که احتمال تراشیدن بی مورد قسمتی از سُم کمتر شود.

   اغلب اوقات ممکن است که یک سمت سُم که سالم به نظر می رسد و برای کاهش فشار به سمت آسیب دیده بلوک روی آن چسبانده می شود، از داخل دچار آسیب دیدگی باشد و بعداً مشکل ساز شود و حتی به دلیل پوشید شدن با بلوک، در طول زمان آسیب بیشتری ببیند. پس بهتر است که انبر تشخیص آسیب در سُم در جعبه ابزار اصلاح سُم در نظر گرفته شود.

8. وسیله مخصوص جداکردن بانداژ از سُم

   معمولاً بانداژ سم آسیب دیده بعد از اصلاح نقاط آسیب دیده بسیار رایج است. اما برداشتن آن بعد از گذشت زمان درمان (بیشتر مواقع ۳ تا ۴ روز) نیز باید انجام شود تا خود مشکل زا نشود. ابزار مناسب برای برداشتن ایمن و راحت بانداژ از دور سُم گاوها یک قطعه فلزی خمیده و دارای تیغه در داخل انحنای خود است که به انتهای یک چوب دستی بلند متصل شده است. این ابزار بدون نیاز به نزدیک شدن و خم شدن به سمت زیر گاو، بانداژ را از دور سُم گاو جدا می کند تا به دلیل سختی و خطر ناشی از جداکردن بانداژ، خود آن در طولانی مدت موجب عفونت نشود.

   درنظرگرفتن یک باکس سم چینی مناسب در یک محل مناسب و یک قفسه یا کابینت حاوی وسایل ضروری در نزدیک آن، باعث می شود که هیچوقت کل فرایند بازدید و اصلاح سُم یا بخشی از آن به دلیل سختی و پیچیدگی کار به تعویق نیفتد یا فراموش نشود.

در مجموع دیده می شود که فرایند اصلاح سُم در عین ضرورت و حیاتی بودن آن در گله نیازمند طیف متنوعی از وسایل، اقلام مصرفی و آموزش های تخصصی است. همچنین، مشاور متخصص یا فرد اصلاح گر سُم که مجرب و آموزش دیده نیز باشد، باید جهت انجام این فرایند در دسترس باشد. وب سایت و اپلیکیشن مرغابی، طیف گسترده ای از اقلام، تجهیزات، خدمات آموزشی، خدمات مشاوره و انجام سُم چینی را جهت بررسی، مقایسه و انتخاب بهترین گزینه در اختیار صاحبان گله های گاو شیری و فعالین عرصه دام شیری قرار می دهد تا این فرایند بسیار مهم برای سلامت و عملکرد گله به راحتی و با بالاترین کیفیت ممکن در فارم های گاو شیری قابل انجام باشد.