3 اصل اساسی تغذیه سگ ها، سایر اصول و نکاتی مهم پیرامون آن

تغذیه سگ ها و گربه ها به عنوان حیوانات خانگی و همراه گوشت خوار از نظر اهمیت در مرکز یک زندگی سالم و شاداب برای آنها قرار دارد. دانش رو به فزونی و عمیقی که امروزه متخصصین در مورد نیازهای مواد مغذی، هضم و جذب و متابولیسم خوراک و مواد مغذی آن و سایر موارد مهم در تغذیه این حیوانات به دست آورده اند، روشن کننده راه آنها برای تهیه فرمول های مناسب جیره این همراهان همیشگی انسان شده است. علاوه بر این، مهم است که ترکیب مواد مغذی در حیوانات خانگی مانند سگ و گربه با نیازهای خاص تغذیه ای آن در دوره های مختلف زندگی و فعالیت های خاص آنها مطابقت داشته باشد. به عنوان مثال، احتیاجات تغذیه ای توله سگ ها با یک سگ بالغ قهرمان مسابقات رشته های ورزشی مختلف سگ ها (مانند مسابقات دوی سرعت یا عبور از موانع و...) و یا یک سگ ماده آبستن متفاوت است.

بنابراین، یک خوراک کامل از هر لحاظ برای سگ ها به معنای خوراکی است که به دلیل فرمول و مشخصات تغذیه ای آن برای تأمین احتیاجات روزانه هر گروه از سگ ها (از نظر سن، مرحله زندگی، جنسیت و فعالیت تخصصی و...) کافی باشد. وقتی خوراکی با این مشخصات در طول دوره زمانی بلندمدتی (کل مدت یک دوره یا مرحله خاص از زندگی سگ) به عنوان تنها منبع مواد مغذی استفاده می شود، می تواند تمام احتیاجات مواد مغذی آن حیوان خاص را در آن مرحله از زندگی با توجه ویژه بر گونه یا نژاد و وضعیت فیزیولوژیکی تأمین کند. به همین دلیل است که اگر تولیدکننده روی یک محصول عنوان غذای کامل سگ یا گربه در یک مرحله از زندگی و یا یک نژاد خاص را حک کند، فرض بر این است که برای این مشخصات کاملاً مناسب است.

اگر محصول بدون مشخصات مرحله زندگی و فقط با اشاره به گونه یا نژاد یا طبقه بندی نژادها بر اساس جثه (نژادهای کوچک، متوسط و بزرگ جثه) عنوان خوراک کامل را گرفته است، فرض بر این است که برای تمام مراحل زندگی آن گونه و نژاد (به عنوان مثال نژادهای کوچک سگ) کافی است. البته معمولاً در این مواقع جدول میزان مصرف روزانه بر اساس سن یا مراحل خاصی مانند رشد و تولیدمثل موجود است که بر قسمتی از بسته بندی حک شده است و یا قابل اخذ از طرق مختلف (وب سایت رسمی یا شماره تماس حک شده برای واحد خدمات مشتریان و...) از آن شرکت تولیدکننده است. پس باید بر روی بسته بندی به طور واضح و شفاف ذکر شده باشد که غذای کامل برای نگهداری از یک گروه از نژادها یا یک نژاد خاص از سگ یا گربه است و یا غذای کامل برای یک دوره خاص (به عنوان مثال توله های در حال رشد) یک گروه از نژادها (نژادهای متوسط جثه) یا یک نژاد خاص (به عنوان مثال نژاد گلدن رتریور یا نژاد لابرادور یا نژاد ژرمن شپرد) است.

تصویر شماره 1- امروزه طیف گسترده ای از خوراک های کامل یا خوراک مکمل و تشویقی سگ با مواد مغذی متنوع موجود است.

به صاحبان سگ ها توصیه شده که اگر بتوانند تسلط نسبی بر خواندن لیبل های حاوی اطلاعات تغذیه ای خوراک های سگ و گربه موجود در بازار پیدا کنند، می توانند بهتر و راحت تر بر اساس توصیه دامپزشک یا مشاور تغذیه سگ خود اقدام به خرید خوراک از فروشگاه ها برای آن نمایند. معمولاً برچسب یا لیبل موجود بر روی بسته بندی خوراک های موجود در فروشگاه های نیازهای حیوانات خانگی (پِت شاپ ها) حاوی یک سری اطلاعات الزامی هستند که باید تحت نظارت مراجع مربوطه (مانند سازمان دامپزشکی کشور در ایران) بر روی محصولات نصب شوند. ای لیبل ها حاوی بخش های اصلی مختلف هستند که حدوداً هفت یا هشت مورد الزامی را شامل می شود. برند و نام تجاری، نام محصول، نام گونه و نژاد یا گروه نژادی که محصول خوراکی برای آن ساخته شده، دستورالعمل و مقدار مصرف در روز و تعداد وعده های روزانه، جدول آنالیز یا مقادیر مواد مغذی موجود در هر واحد مصرفی که مورد تأیید مراجع نظارتی مربوطه قرار گرفته باشد، هشدارهای لازم مانند مواد آلرژی زا (ممکن است با فونت برجسته یا درشت تر در بین مواد تشکیل دهنده محصول ذکر شده باشند)، آدرس تولیدکننده یا توزیع کننده مورد تأیید تولیدکننده و... جزو این موارد هستند.

شاید از افراد عادی انتظار نرود که بتوانند جدول آنالیز مواد مغذی را به خوبی و دقت یک دامپزشک یا متخصص تغذیه حیوانات خانگی درک کنند؛ اما شناسایی موادی که احتمالاً سگ آن فرد به آن حساست دارد (برخی از مواد آلرژی زای بسیار رایج در سگ ها که احتمال ایجاد آلرژی در سگ ها برای آنها قابل تصور است؛ مانند گوشت گاو یا گوسفند، مرغ، محصولات لبنی، ذرت، ماهی و سویا جزو مواد اولیه اصلی خوراک آنها نیز هستند) یا اینکه سگ او در کدام دسته نژادی (به عنوان مثال نژادهای کوچک یا متوسط یا بزرگ) قرار می گیرد و یا مطالعه دستورالعمل نحوه و میزان مصرف روزانه و جدول آن بر اساس جثه یا سن و... بر روی بسته بندی محصول خوراک سگ می تواند کمک کند تا بهتر مشتری محصول با اخذ مشورت از مشاور متخصص اقدام به انتخاب و خرید خوراک کامل یا خوراک تشویقی یا مکمل مربوطه برای سگ خود بنماید.

تولید خوراک کامل سگ یک فرایند دقیق و تخصصی است که باید قبل از تولید و ورود محصولی با عنوان خوراک کامل سگ یا خوراک کامل گربه به بازار موارد زیر حتماً رعایت شود:

1- توصیه اکید شده که فرمول آن بر اساس محاسبات بالانس جیره و اطلاعات تغذیه ای روز در مورد سگ ها یا گربه ها و دستورالعمل های راهنمای معتبر در سطح جهان مانند دستورالعمل تغذیه فدراسیون صنعت غذای حیوانات خانگی اروپا (FEDIAF) بسته شده باشد

2- اگر سطح تأمین ماده مغذی خاصی خارج از سطوح اعلام شده در دستورالعمل های معتبر مراجع علمی یا متولی نظارت بر تغذیه حیوانات خانگی در سطح جهانی باشد، تولیدکننده باید بتواند به طور مستند تأیید کند که با این وجود محصول مذکور مصرف ایمن و کافی از تمام مواد مغذی موردنیاز را در برمی گیرد.

3- هر محصول باید به وسیله آزمایش و آنالیز شیمیایی محصول نهایی تولیدشده و بسته بندی شده به روش های رسمی و استاندارد تأیید شده باشد یا قابل تأیید مجدد باشد.

معمولاً مواد مغذی اصلی، حیاتی و اساسی که باید در بالانس فرمول محصول و ارزیابی آن بعد از تولید محصول نهایی موردتوجه تولیدکنندگان و مشاوران تغذیه سگ ها و گربه ها قرار گیرند مواردی مانند محتوای پروتئین و اسیدهای آمینه (اسیدهای آمینه ای مانند آرژنین، سیستین، فنیل آلانین، لوسین و...) محتوای منابع انرژی و چربی و به ویژه اسیدهای چرب مانند لینولئیک اسید، آلفا لینولئیک اسید، ایکوزاپنتا انوئیک اسید (EPA)، دکوزاهگزا انوئیک اسید (DHA) و آراشیدونیک اسید (در گربه ها)، مواد معدنی مانند کلسیم، فسفر، پتاسیم، سدیم، کلر، آهن، منگنز، منیزیم، روی، مس، ید و سلنیم و... ویتامین های محلول در چربی (A، D، E و K)، ویتامین های محلول در آب مانند ویتامین های خانواده B (تیامین، ریبوفلاوین، پنتوتنیک اسید، نیاسین، بیوتین، فولیک اسید، کوبالامین) و ترکیبات شبیه ویتامین مانند کولین و تائورین (در گربه ها) و... را شامل می شود.

توجه به مواد مغذی ضروری که باید از خوراک تأمین شوند یک اصل اساسی در تهیه فرمول خوراک تولیدی در کارخانه یا تغذیه خانگی سگ ها است. به عنوان مثال بخش بزرگی از بافت های بدن و عناصر حیاتی دخیل در عملکرد درست بدن مانند هورمون ها ساختار پروتئینی و یا وابسته به پروتئین ها دارند که واحدهای سازنده پروتئین ها اسیدهای آمینه هستند. بدون تأمین اسیدهای آمینه مختلف سازنده ساختمان یک پروتئین حیاتی، آن پروتئین در بدن به قدر کافی ساخته نمی شود و دچار کمبود می شود. نکته بسیار مهم این است که از بین 23 اسیدآمینه سازنده ساختار پروتئین های مختلف بدن، تنها 13 اسیدآمینه قابل ساختن در بدن خود سگ ها هستند و 10 اسیدآمینه دیگر تنها از منشأ خوراک مصرفی قابل تأمین هستند (در بند قبل به آنها اشاره شد).

در مورد چربی ها نیز، نقش حیاتی آنها در تأمین انرژی موردنیاز روزانه سگ ها و البته نقش آنها در ساختار بافت های بسیار مهم بدن بسیار باید موردتوجه باشد. به عنوان مثال، اسیدهای چرب مختلف نقش اساسی در سلامت پوست و پوشش بدن سگ ها دارند. برخی از این اسیدهای چرب مهم که در بالا نیز اشاره شد؛ مانند اسید لینولئیک (اسیدهای چرب اُمگا - سه و اُمگا - شش) که بسیار برای سلامت سگ ها مهم هستند، در بدن آنها به اندازه کافی قابل ساخت نیستند و باید مقادیر کافی از آنها در خوراک مصرفی تأمین شود.

کربوهیدرات ها که منشأ گیاهی (عمدتاً غلات) دارند، قندها، نشاسته ها و منابع فیبری را شامل می شوند که هر کدام نقشی مهم دارند. کربوهیدرات ها و قندها منبع مناسب انرژی هستند و فیبرهای خوراکی به سلامت دستگاه گوارش بسیار کمک می کنند. همچنین، منابع گیاهی در کنار تأمین کربوهیدرات ها به تأمین ویتامین ها و مواد معدنی نیز کمک می کنند. ویتامین ها و مواد معدنی برای بسیاری از واکنش های بیولوژیک و متابولیک بدن نقش حیاتی دارند که به ویژه ساختن و حفظ بافت استخوان ها و عضلات را نیز در برمی گیرد؛ بنابراین، داشتن یک سگ قوی و سالم که عضلات و استخوان های سالم و قدرتمندی دارد، علاوه بر نیاز به پروتئین و ویتامین و مواد معدنی تأمین شده از خوراک دارای منشأ گوشت و مرغ (خوراک اصلی سگ و گربه) به ویژه به ویتامین های تأمین شده از منابع گیاهی نیز در جایگاه خود نیازمند است.

گرچه برخی ویتامین ها در بدن خود سگ ها نیز ساخته می شوند؛ اما با این حال باید دقت نمود که مجموع ویتامین ها به اندازه کافی در اختیار بدن آنها قرار داشته باشد. معمولاً یک ترکیب خوراکی یا خوراک کامل و آماده مصرف که به خوبی فرموله شده باشد (چه خانگی و چه کارخانه ای) نیازها به ویتامین ها و مواد معدنی را رفع می کند و در دادن مکمل های ویتامینی و معدنی به سگ ها باید حتماً از نظر دامپزشک بهره جست. زیرا ممکن است با مصرف خودسرانه مکمل ها، میزان مازاد بر نیازی از ویتامین ها تأمین شود که حتی تأثیر سمی و مضر بر بدن سگ ها داشته باشد.

یک مورد اساسی که در تأمین احتیاجات سگ ها ممکن است مورد غفلت قرار گیرد، تأمین آب تمیز و کافی برای آنها است. در برخی منابع آمده که سگ ها اگر بخش بزرگی از چربی و پروتئین بدن خود را از دست بدهند باز هم می توانند زنده بمانند، اما اگر تنها 10 درصد از آب بدن خود را از دست بدهند می تواند به راحتی منجر به مرگ آنها شود. آب بیش از نیمی از وزن بدن یک سگ بالغ را تشکیل می دهد که نشان دهنده اهمیت حیاتی آن است. آب موجود در غذای تر (به عنوان مثال غذای کنسروی سگ) میزان قابل توجهی است؛ اما به عنوان تنها منبع تأمین آب موردنیاز روزانه سگ ها کافی نیست. پس باید اطمینان حاصل شود که سگ ها همیشه به آب تمیز و تازه دسترسی آسان و کافی دارند.

این موضوع در فصول گرم سال که احتمال تنش حرارتی و گرمازدگی در سگ ها وجود دارد از اهمیت بیش از پیش برخوردار است. سگ ها و گربه ها توانایی تعریق مانند انسان ها برای دفع حرارت از بدن ندارند و غدد تعریق کننده در آنها تنها به ناحیه ای در پد یا بالشتک کف دست ها محدود می شود. پس تنها راه دفع گرما در آنها له له زدن یا پَنتینگ (Panting) است که بدون تأمین آب کافی و تمیز (در فصول گرم به اندازه کافی خنک) نمی تواند به خوبی حیوان را از گرما خلاص کند.

لیست بلند بالای مواد مغذی اساسی و موردنیاز در اندازه های بسیار متنوع و نسبتاً دقیق برای گستره وسیع نژادها و گروه های سنی و فعالیتی سگ ها و گربه ها نشان از پیچیدگی و تخصصی بودن بالای فرمول نویسی و بالانس ترکیب خوراک های سگ و گربه و به خصوص خوراک های کامل این حیوانات خانگی دارد. برخی از متخصصین برای تغذیه سگ ها و گربه ها به سه اصل اساسی معتقد هستند. این اصول، اصل بالانس یا تعادل (چندین بار در سطرهای قبلی عنوان شد)، اصل تنوع و اصل رعایت اعتدال در تغذیه را شامل می شود که رعایت آنها به طور هم زمان در بالانس خوراک کامل تولیدی در کارخانه های تولید خوراک حیوانات خانگی و یا در تغذیه خانگی این حیوانات جزو موارد اساسی در حفظ سلامت و شادابی آنها است.

رعایت این اصول حتی در زمانی که استفاده از خوراک تولیدشده در کارخانه ها برای تغذیه سگ ها و گربه های خانگی رایج نبودند نیز بسیار مهم بودند. امروزه که خوراک های کامل یا خوراک های کمکی و تشویقی برای حیوانات خانگی گوشت خوار غلبه پیدا کرده اند، توسط کارخانه های تخصص محور و معتبر برای تعیین ترکیب و فرمول خوراک تولیدی مدنظر قرار می گیرند و به وسیله مشاورین و آموزش دهندگان تغذیه و نگهداری این حیوانات و صاحبان آنها نیز به عنوان اصول اساسی خوراک دهی به سگ ها و گربه ها در نظر گرفته می شوند. اکنون این اصول به طور مختصر شرح داده خواهند شد.

1- اصل تعادل یا بالانس فرمول و ترکیب خوراک: با توجه به توضیحات قبلی شاید چندان نیاز به توضیح مجدد ندارد که منظور از بالانس یا تعادل در فرمول و ترکیب خوراک مصرفی روزانه، وارد نمودن تمام مواد مغذی موردنیاز سگ یا گربه به رژیم غذایی آن میزان و نسبت مناسب را در برمی گیرد که در خوراک های آماده برای حیوانات خانگی با دقت بالاتری این ترکیب بالانس شده و در جدول محتوای تغذیه ای (ارزش تغذیه ای) حک شده بر روی بسته بندی این خوراک ها به طور واضح ذکر شده است. این جداول می تواند کمک کند که با کسب نظر از دامپزشک یا مشاور مجرب تغذیه و نگهداری حیوانات خانگی، در مجموع خوراک های مصرفی در طول روز، احتیاجات هر حیوان با توجه به گونه، نژاد، جنسیت، مرحله زندگی و سن و شرایط تولیدمثلی یا فیزیولوژیک و فعالیت های روزانه (عادی یا حرفه ای) و... برای هر روز و حتی آینده (به خصوص در مورد مواد غذایی ذخیره ای در بدن) تأمین شود.

2- اصل تنوع کافی در خوراک روزانه: تنوع خوراکی یک اصل مهم در خوراک دهی روزانه به سگ ها و گربه ها است که بیشتر به صاحب و نگهداری کننده یا تربیت کننده سگ یا گربه برمی گردد. هر چقدر تنوع در رژیم غذایی روزانه آن ها بیشتر باشد، طیف وسیع تری از مواد مغذی موردنیاز آنها تأمین شده و اطمینان بیشتری از تأمین همه جانبه مواد مغذی موردنیاز آنها حاصل می شود. به ویژه وقتی که به هر دلیلی مدنظر باشد که استفاده روزانه و همیشگی از خوراک های آماده مصرف و فرموله شده توسط کارخانه های تولیدکننده خوراک حیوانات خانگی محدود شود، باید اطمینان کافی حاصل شود که تنوع کافی از مواد خوراکی مفید و بی ضرر برای سگ و گربه در جیره روزانه آنها وجود دارد. می توان با کمک گرفتن از دامپزشکان و سایر متخصصین مجرب تغذیه سگ ها و گربه ها یک برنامه غذایی روزانه متنوع شامل خوراک های آماده و خوراک های تهیه شده و آماده شده به شکل درست در منزل را در اختیار سگ ها و گربه ها قرار داد. به عنوان مثال، گرچه آنها حیوانات گوشت خوار هستند و بخش غالب در جیره آنها مواد منشعب از گوشت و مرغ است، اما سبزی ها و میوه های خاص با شکلی مشخص و به میزان مشخص می تواند در جیره آنها لحاظ شود و برای آنها مفید باشد.

3- اصل رعایت اعتدال و میانه روی در تغذیه: به زبان ساده، اعتدال و میانه روی در تغذیه همان تغذیه به مقدار کافی یا به عبارتی نه مازاد و نه کمتر از حد لازم است. میزان خوراک مصرفی کافی در طول روز با توجه به جثه نژاد، سن، سبک زندگی و میزان فعالیت، وضعیت سلامت کلی و وزن حیوان تعیین می شود. به عنوان مثال برخی سگ ها دچار دیابت هستند و یا اضافه وزن دارند و برخی سگ ها به دلایل مختلف به پرخوری عادت کرده اند که باید در تغذیه آنها از لحاظ میزان خوراک مصرفی و مصرف برخی مواد مغذی خاص مانند منابع انرژی جیره (عمدتاً چربی ها، کربوهیدرات ها و قندهای شیرین مانند شکر و...) مقادیر را به طور اختصاصی دوباره تنظیم نمود.

اگر دسترسی به خوراک های مخصوص وجود ندارد نیز می توان با کمک گرفتن از مشاورین با مواد طبیعی و در منزل تغذیه آنها را مدیریت نمود که البته وقت بر است و نیاز به دقت خاص در تهیه خوراک نهایی دارد، اما انجام آن کاملاً قابل انجام است. زیرا بسیاری از نژادهای سگ که امروزه محبوب انسان ها هستند صدها سال قدمت دارند و حتی تعدادی از نژادهای سگ مانند سالوکی، مالاموت آلاسکایی و... قدمت چند هزار ساله دارند. پس قبل از بوجود آمدن صنعت خوراک حیوانات خانگی نیز تغذیه آنها به شکل اصولی به خوبی امکان پذیر بوده است. نکته مثبت اصلی صنعت تولید خوراک حیوانات خانگی مطابقت آن با علم روز، سرعت و سادگی تغذیه حیوانات، نظارت ها بر رعایت قوانین تغذیه ای و بهداشتی در تولید، فرمول های دقیق بالانس شده و تنوع خوب خوراک های کامل، تشویقی و مکمل با توجه به نیازهای هر نژاد یا مرحله زندگی است که می توان از آن جهت بهبود کیفیت زندگی سگ ها و گربه های خانگی و همراه استفاده نمود. اما با مطالعه و آموزش کافی می توان از مواد خوراکی در دسترس در خانه نیز خوراک مناسب به عنوان خوراک روزانه یا مکمل خوراک کارخانه ای تهیه نمود.

تصویر شماره 2- در حال حاضر برای سه گروه نژادهای کوچک، متوسط و بزرگ جثه خوراک های کامل تخصصی تولید می شود

برنامه خوراک دهی به سگ ها نیز یک مکمل اساسی برای تغذیه اصولی و جیره به درستی فرموله شده است. سگ های بالغ معمولاً حداقل دو بار در روز تغذیه می شوند که در سگ های نژادهای بزرگ جثه باید حتماً رعایت شود تا حیوان دچار پرخوری و نفخ نشود. تقریباً همه متخصصین توافق دارند که خوراکی های تشویقی و داده شده از کنار سفره غذای خانواده به سگ ها نباید بیش از 10 درصد کالری روزانه سگ را شامل شوند. پرخوری در سگ ها نیز مانند انسان ها یک معضل و بدرفتاری تغذیه ای جدی است که می تواند به راحتی در شرایط امروز (عمدتاً نگهداری سگ ها در خانه و آپارتمان با فعالیت روزانه کمتر از قبل) منجر به چاقی و عوارض آن در سگ ها شود. چاقی در سگ ها می تواند مانند انسان ها منجر به بیماری های جدی مانند دیابت و امراض قلبی عروقی شود.

با توجه به مواردی که گفته شد و شرح مختصری از اساسی ترین اصول تغذیه سگ ها را شامل شد، چه تغذیه با خوراک آماده فروشگاهی مخصوص سگ ها مدنظر باشد، چه تغذیه با خوراک آماده شده توسط خود صاحب و نگهداری کننده از سگ یا ترکیبی از این دو نوع خوراک مدنظر باشد، باید از مشورت دامپزشک یا متخصص تغذیه و نگهداری از سگ ها بهره برد تا همه احتیاجات تغذیه ای سگ ها تحت پوشش قرار گیرد. با توجه به اینکه غذا هم در سلامت جسمی سگ ها نقش دارد و هم در مدیریت رفتاری و تربیت سگ ها نقش دارد، یک عامل کلیدی و حیاتی در کل کیفیت زندگی سگ در کنار انسان است که بزرگترین بخش هزینه روزانه پرورش، تربیت و نگهداری از سگ ها را شامل می شود.

تصویر شماره 3- تغذیه سگ های دارای معضل پرخوری، دیابت و چاقی دارای اختصاصات ویژه ای است

به نظر می رسد هر چقدر در انتخاب مواد اولیه مورداستفاده در خوراک یا خوراک آماده و کامل برای سگ ها دقت و بررسی شود، هدردادن وقت و هزینه نباشد. اما می توان با استفاده از امکانات مقایسه بین محصولات مختلف موجود در بازار و بهره مندی از خدمات مشاوره آنلاین در وب سایت ها و اپلیکیشن ها در کنار اخذ مشورت رودررو از افراد متخصص و مراکز معتبر که امروزه به راحتی و سهولت در دسترس هستند، بهترین نتیجه ممکن را از بررسی ها و مطالعات خود گرفت و با حداقل صرف هزینه و وقت لازم برای انتخاب، بهترین انتخاب ممکن را از بین گزینه های در دسترس برای تغذیه سگ خود گرفت. نتیجه این موضوع لذت بردن از همراهی سگ خود با سلامتی و طول عمر بالا و کمترین احتمال ایجاد خاطرات تلخ ناشی از معضلات و بیماری های مرتبط با تغذیه برای صاحب سگ است.