انواع جوندگان رایج به عنوان حیوان خانگی (همستر، چین چیلا، خرگوش و...) و ملزومات اولیه نگهداری از آنها

اهلی کردن و پرورش پستانداران کوچک و جوندگان در اکثر موارد یک فعالیت نسبتاً جدید در سطح جهان است که البته در مورد برخی انواع مانند خوکچه هندی قدمت پرورش آنها در جوامع انسانی بسیار بیشتر از سایر انواع پستانداران کوچک خانگی است. انواع مختلفی از جوندگان در سراسر دنیا به عنوان خانگی نگهداری می شوند که برخی از آنها مانند همستر، خوکچه هندی و انواع زینتی خرگوش دارای محبوبیت فراگیر در سطح جهان هستند و برخی دیگر مانند انواع خاصی از موش و رَت، در برخی نقاط جهان مانند ژاپن و انگلستان به عنوان حیوان خانگی دارای محبوبیت بیشتری نسبت به سایر نقاط جهان هستند.

اعضای محبوب خانواده جوندگان به عنوان حیوان خانگی، در گروه اصطلاحاً حیوانات خانگی جیبی (Pocket Pets) نیز قرار می گیرند. نکات مهمی را در انتخاب یک گونه از جوندگان به عنوان حیوان خانگی باید مدنظر داشت که از جمله آنها خلق و خوی رایج آن گونه، نیازهای اختصاصی هرگونه برای حداکثر آسایش و البته الزامات زیست محیطی است. به عنوان مثال، اگر برخی گونه ها قابل پرورش در اسارت نیستند و مستقیماً از طبیعت گرفته می شوند، آیا این موضوع به بقای آن گونه در طبیعت ضربه نمی زند؟ یا اینکه اگر یک گونه غیربومی به یک کشور وارد می شود، به مرور به یک گونه مهاجم و تهدیدکننده بقا حیوانات بومی آن منطقه تبدیل نشود.

به همین جهت است که در برخی از کشورها نگهداری و پرورش برخی از گونه های جوندگان به دلیل قرارگرفتن آنها جزو گونه های مهاجم، تحت هر عنوان ممنوع است. به عنوان مثال، در کشور نیوزلند و برخی ایالت های آمریکا مانند کالیفرنیا و هاوایی، مقررات سختگیرانه ای برای پرورش و نگهداری گونه های مختلف جوندگان جهت حفاظت از اکوسیستم ها و گونه های بومی وضع شده است و ممنوعیت های مختلفی برای نگهداری و مالکیت ژربیل ها (موش های صحرایی)، دگو (دگوس) ها و سایر انواع موش های اهلی وجود دارد.

همان طور که عنوان شد، طیف گسترده ای از انواع مختلف جوندگان از همستر و خوکچه هندی تا چین چیلا، خرگوش، جوجه تیغی، سنجاب و حتی برخی انواع موش، رَت، ژربیل یا موش صحرایی و دگو (یک عضو کمتر شناخته شده خانواده جوندگان در ایران) به عنوان حیوان خانگی در سراسر دنیا شناخته شده اند که هر کدام شرایط و ملزومات نگهداری خاص خود را دارند؛ بنابراین، در ادامه مطلب به معرفی مختصر برخی از معروف ترین انواع جوندگان زینتی یا جوندگان دارای کاربری حیوان خانگی پرداخته خواهد شد.

1. خوکچه هندی

   همان طور که گفته شد، خوکچه هندی یکی از رایج ترین جوندگان به عنوان حیوان خانگی است که ریشه آن به نواحی اطراف رشته کوه های آند در آمریکای جنوبی و جوامع سرخ پوست بومی این منطقه بر می گردد. خوکچه هندی که رنگ بدن متنوعی شامل قهوه ای، سفید، مشکی، خاکستری و ترکیبی از این رنگ ها دارند، در زبان انگلیسی (Guinea pig) یا خوک گینه ای نامیده می شود که دلیل این نامگذاری هنوز چندان مشخص نیست، زیرا این گونه نه ارتباطی با خوک ها دارد و نه ارتباطی با کشورهای دارای نام گینه (گینه نو، گینه استوایی و...) دارد.

   در منابع آمده است که ظاهراً پرورش خوکچه هندی قبل از قرن شانزدهم میلادی و ورود اروپایی ها به قاره آمریکا نیز بسیار رایج بوده است. حتی در برخی منابع سابقه پرورش این گونه را تا ۵۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح نسبت داده اند. اما قبایل بومی آمریکایی جنوبی آن را به عنوان حیوان خانگی پرورش نمی دادند. بلکه از آن به عنوان منبع تغذیه استفاده می نمودند و هنوز هم برخی انواع درشت جثه تر خوکچه هندی را در مناطقی از کشورهایی مانند پرو جهت استفاده خوراکی پرورش می دهند.

   از قرن هفدهم میلادی به بعد و به ویژه در قرن نوزدهم و بیستم میلادی، استفاده از خوکچه های هندی جهت آزمایش های پزشکی بسیار رایج شد. اما اکنون به طور گسترده ای استفاده از آنها در آزمایش های پزشکی با سایر گونه های جوندگان مانند موش ها و رَت های آزمایشگاهی جایگزین شده است. البته هنوز در آزمایشاتی مانند برخی انواع دیابت و کمبود ویتامین هایی مانند ویتامین C به عنوان مدل تحقیقات پزشکی استفاده می شوند.

   خوکچه های هندی جزو گونه های بزرگ جوندگان طبقه بندی شده اند که در نژادهای رایج به عنوان حیوان خانگی، بین ۷۰۰ تا ۱۲۰۰ گرم وزن و بین ۲۰ تا ۲۵ سانتیمتر طول دارند و در برخی نژادها وزن آنها تا ۳ کیلوگرم هم می رسد. جنس نر و ماده نیز جز از نظر اندازه بدن، تفاوت ظاهری خاصی با یکدیگر ندارند. تشخیص جنسیت نیز در خوکچه های هندی چندان ساده نیست و معمولاً توسط افراد متخصص و مجرب قابل انجام است. طول عمر خوکچه های هندی به طور عموم حدود ۵ سال است که در شرایط بهینه تا ۸ سال نیز عمر می کنند. تفاوت دیگر بین نژادهای مختلف خوکچه هندی در خز موجود در پوشش آنها است. در برخی نژادهای اصلاح شده برای استفاده های آزمایشگاهی، خز وجود ندارد، ولی در برخی نژادها مانند نژاد پرویی و سیلک (ابریشمی)، خز بلند و نسبتاً متراکمی مشاهده می شود.

   

   از نظر رفتارشناسی، خوکچه های هندی حیوانات جالب توجهی هستند که آنها را تبدیل به حیوانات خانگی جذابی برای خانواده ها و به ویژه کودکان و نوجوانان نموده است. به عنوان مثال، خوکچه های هندی می توانند مسیرهای پیچیده ای را برای رسیدن به غذا فراگیرند و به طور دقیق هر دفعه این مسیرها را طی کنند. البته خوکچه های هندی حیوانات چالاک و فرزی نیستند و به راحتی توسط شکارچیان طبیعی شکار می شوند.

   شاید دلیل اینکه در حیات وحش دیگر یافت نمی شوند همین آسیب پذیری و نیاز به تحت حمایت انسان بودن است. خوکچه های هندی گرچه شناگران خوبی هستند اما علاقه چندانی به آب تنی ندارند و بیشتر نظافت و پیرایش خود بوسیله ماده خاصی که از کنار چشم آنها ترشح می شود را دوست دارند. آنها زندگی اجتماعی قدرتمندی بین خود دارند که از طریق رفتاری مانند صدا درآوردن، فشار سرها به یکدیگر و حتی گاها تهدید و گاز گرفتن یکدیگر سلسله مراتب گروهی را در جمع خود برقرار می کنند.

   مانند اکثر جوندگان، جیره غذایی خوکچه های هندی یک جیره غذایی عمدتاً گیاهی است که سیستم دندانی آنها برای این جیره تخصص یافته است. دندان های آنها برای جویدن و آسیاب کردن مواد گیاهی بسیار مناسب است که در طول زندگی همچنان دندان ها به رشد خود ادامه می دهند. خوکچه های هندی مانند خرگوش ها جزو گونه های مدفوع خوار جهت تکمیل چرخه گوارش خوراک یا اصطلاحاً کوپروفاژ هستند. آنها از طریق مصرف مجدد گلوله های نرم ناقص هضم شده مدفوع، ویتامین های گروه B، فیبر و میکروارگانیسم های موردنیاز خود را بازیافت می کنند.

   یونجه و برخی علوفه های دیگر مانند تیموتی گراس (اصطلاحاً علف دم گربه ای) به عنوان خوراک رایج در خوکچه های هندی مطرح است، اما باید در استفاده از یونجه به مواردی مانند چاقی و سنگ مثانه ناشی از محتوای بالای کلسیم در یونجه توجه نمود. امروزه پلت های خوراکی تخصصی فرموله شده برای خوکچه های هندی در بازار موجود است که می تواند با اخذ مشورت از مشاور مجرب در تغذیه خوکچه هندی مصرف شود. البته در این محصولات به تأمین مقدار کافی از ویتامین C نیز توجه می شود، زیرا خوکچه های هندی نیز مانند انسان توان تولید این ویتامین در بدن را ندارند و باید در جیره غذایی خود آن را دریافت کنند.

   البته مصرف میوه ها، سبزیجات تازه و خام مانند کلم، هویج و کرفس و ... یا مصرف مکمل های ویژه خوکچه هندی نیز می تواند مشکل کمبود مواد مغذی ضروری مانند ویتامین C را مرتفع نمایند. البته بهتر است که از رها کردن خوکچه های هندی در مزرعه یا باغچه جهت مصرف علف های موجود در اینگونه فضاها جلوگیری شود، زیرا برخی از گیاهان مانند برگ بلوط و ریواس برای خوکچه های هندی سمی هستند. همچنین، باید به این موضوع توجه نمود که تماس با نزدیک بودن با آنها می تواند منجر به واکنش های آلرژیگ مانند ورم ملتحمه و آسم در انسان شود. بنابراین قبل از خرید این خوکچه هندی به عنوان حیوان خانگی (به ویژه برای کودکان) در این مورد تحقیق و بررسی لازم انجام شود.

2. همستر

   

   همسترها یکی از محبوب ترین انواع جوندگان به عنوان حیوان خانگی هستند، ۱۹ تا ۲۵ گونه را شامل می شوند که محبوب ترین و مشهورترین گونه آن را به عنوان حیوان خانگی، گونه طلایی یا سوری (سوریه ای) دانسته اند. البته گونه های دیگری مانند همستر کوتوله کمپل، همستر کوتوله سفید و همستر روبوروسکی نیز به عنوان گونه های خانگی مشهور هستند. جیره غذایی آنها عمدتاً دانه ها، میوه ها و سایر مواد گیاهی را شامل می شود که البته یک تفاوت عمده آنها با خوکچه های هندی داشتن جیره غذایی همه چیز خواری است. آنها گهگاه از حشرات و سایر منابع غیر گیاهی نیز به عنوان خوراک استفاده می کنند.

   به دلیل شباهت بین همسترها و خوکچه های هندی باید تفاوت های این دو نوع مختلف از جوندگان اهلی را نیز مدنظر قرار داد. این تفاوت ها مواردی مانند شباهت بیشتر همسترها به موش ها (داشتن دم، بدن کشیده تر و...)، جثه کوچکتر (تقریباً نصف اندازه خوکچه هندی) و به دنیا آمد بچه همسترها بدون مو و با حالت نابینایی و البته تفاوت های رفتاری را در بر می گیرد. یکی از ویژگی های خاص همسترها، کیسه های وسیع دهانی است که تا شانه ها ادامه دارد و توان نگهداری و حمل مقادیر قابل توجهی از مواد خوراکی را در دهان به همسترها می دهد.

   همستر گونه سوری یا طلایی (Mesocricetus auratus) در اواخر دهه هزار و هشتصد و سی میلادی شناسایی و توصیف شد، اما تا اواخر دهه هزار و نهصد و سی میلادی پرورش و اهلی سازی همسترها میسر نشد. بعد از آن بود که همسترها از خاورمیانه به آمریکای شمالی منتقل شده و به عنوان یک حیوان خانگی و آزمایشگاهی بسیار رایج شدند. همسترها که در تیپ های رنگی مختلف موجود هستند، بر خلاف خوکچه های هندی حیوانات اجتماعی نیستند و گرچه ممکن است که بتوان در سنین پایین آنها را به هم عادت داد، اما در کنار هم قراردادن آنها می تواند منجر به استرس شدید و درگیری گاهی کشنده بین آنها شود. یکی دیگر از ویژگی های خاص همسترها استفاده از بوی خاص بدن برای ارتباط است و باید به تمایل بالای آنها به حفاری نیز توجه نمود.



3. خرگوش

   شکار و پرورش خرگوش سابقه نسبتاً طولانی در تاریخ بشر دارد و استفاده از آنها برای خوراک و پوشاک را به روم باستان (به ویژه حدود قرن اول میلادی) نسبت داده اند. در قرون وسطی، خرگوش ها برای شکارگاه پرورش داده می شدند و راهبان مسیحی جنوب اروپا (به ویژه فرانسه) در حدود قرن ۱۲ میلادی شروع به تلاقی و پرورش خرگوش ها نمودند که روند پیشرفت پرورش خرگوش نسبتاً روند کندی را طی نمود و پیشرفت عمده در آن تا قرن ۱۵ و ۱۶ میلادی طول کشید. البته نگهداری از خرگوش ها به عنوان حیوان خانگی در قرن نوزدهم میلادی و در جوامع غربی آغاز شده و حتی در دهه ۱۹۸۰ میلادی هم رده با گربه به عنوان یک حیوان خانگی قرار گرفت. اما توان بالای آن برای جویدن و حفر زمین باعث شده که آن طور که در آن زمان تصور می شد از نظر سهولت نگهداری در منزل به پای گربه و سگ نرسد.

   تغذیه خرگوش بر اساس کاربری آن تعریف می شود و به عنوان مثال، در تغذیه خرگوش های پرورش یافته برای خز، هدف از تغذیه تولید پوشش و خز بیشتر است و یا در نژادهای پرورش یافته به عنوان حیوان خانگی، سلامتی بدنی و سیستم عضلانی و اسکلتی و در مجموع سرحال بودن مدنظر است. علوفه ای مانند یونجه جزء اصلی خوراک های تجاری خرگوش است که به شکل پلت تولید می شوند و خوراک فرموله شده برای خرگوش های خانگی که یک یا دو بار در روز به آنها داده می شود، نباید باعث چاقی و مشکلات ناشی از آن در خرگوش ها شود. البته برخی از میوه ها و سبزیجات دیگر نیز در میزان و نسبت مناسب توسط افراد متخصص توصیه می شوند. دقت شود که خرگوش ها برای اینکه طول عمر بالا و سلامت کافی داشته باشند، حساسیت های تغذیه ای خاص خود را دارند که با اخذ مشورت از افراد متخصص می توان آنها را رعایت نمود.

   در سراسر دنیا حداقل بیش از ۳۰۰ گونه خرگوش مختلف وجود دارند که از طریق تلاقی انتخابی جهت رسیدن به ویژگی های خاص مانند خز و پوشش بدن، جثه و اندازه بدن یا خلق و خو و حتی هماهنگی با شرایط آب و هوایی خاص، به وجود آمده اند؛ بنابراین، می توان گزینه های متنوعی را جهت نگهداری به عنوان حیوان خانگی مدنظر قرار داد که البته شرایط نگهداری در محیط خانه و اطراف آن را داشته باشند. بر اساس طبقه بندی مؤسسه نژادهای خرگوش آمریکا (ARBA)، حدود 51 نژاد خانگی خرگوش در دنیا وجود دارد که از معروف ترین آنها نژادهای آمریکایی، خرگوش چین چیلای آمریکایی، آرژنته برون، بلژیکی، پتیت بریتانیایی، کالیفرنیایی، شامپاین دآرژن، نژاد دارچینی، نژاد هلندی، سفید فلوریدایی، آنگورای فرانسوی، آنگورای بزرگ، هارلکین، هیمالیایی، هاوانا، کوتوله هلندی، نیوزلندی، پالومینو، لهستانی، ساتین، رکس، آنگورای ساتین و... قابل ذکر هستند

4. چین چیلا

   

   یکی از گونه های معروف جوندگان خانگی هستند که مانند خوکچه های هندی از منطقه آمریکای جنوبی و کشورهای بولیوی، پرو، آرژانتین و شیلی ریشه گرفته اند و نام خود را نیز از مردم قبیله چینچای در رشته کوه آند گرفته اند. آنها کمی از سنجاب ها جثه بزرگتر و قوی تری دارند و تا ارتفاع بیش از ۴۰۰۰ متر نیز زندگی می کنند. چین چیلاها به دلیل همین اقلیم خاصی که از آن ریشه گرفته اند، دارای یکی از متراکم ترین انواع خز و پوشش در بین پستانداران هستند. چین چیلاها ابتدا برای تولید همین خز متراکم و مرغوب شکار می شدند که آنها را تا آستانه انقراض پیش برد.

   اکنون، چین چیلا برای تولید خز و هم به عنوان یک حیوان خانگی پرورش داده می شوند. البته دو گونه عمده از چین چیلا وجود دارد که نوع خانگی آن از گونه Chinchilla lanigera است که نسبت به گونه دیگر دم و گوش بلندتر و بدن کشیده تر و لاغرتر دارند. چین چیلاها که در دهه های گذشته در تحقیقات پزشکی پیرامون بیماری هایی مانند ذات الریه و مشکلات گوارشی و برخی عفونت ها نیز مورداستفاده بوده اند، اکنون یک حیوان خانگی محبوب هستند که نیاز به فعالیت بدنی کافی و دمای محیط مناسب (به دلیل نداشتن توان تعریق) دارند و یکی از ویژگی های خاص آنها نیاز به حمام خاک و خاک تنی است. آنها با غلتیدن در خاک بسیار سبک و شبیه به گردوغبار در چند نوبت در هفته، خود را تمیز می کنند و از آب اجتناب دارند. البته خز متراکم آنها در برابر آلودگی ها و انگل هایی مانند کک و کنه، مقاومت خوبی دارد.

5. 

   موش، رَت، موش صحرایی (ژربیل) و برخی اعضای خانواده سمور و راسو

   بعد از گونه های مختلف خرگوش، همستر، خوکچه هندی و چین چیلا، حیواناتی مانند انواع موش، رَت، ژربیل و برخی از انواع سمور، راسو با قاقم، سنجاب ها و حتی میمون سانان در نقاط مختلف به عنوان پستانداران کوچک خانگی نگهداری می شوند که طرفداران خاص خود را دارند. البته نگهداری برخی از این حیوانات با توجه به خوی وحشی که به طور قابل توجهی هنوز در آنها زنده است، چندان توصیه نمی شود. اما با این حال در برخی فرهنگ ها جایگاه خود را دارند. به ویژه در مورد حیواناتی که امکان پرورش گسترده آنها در شرایط اسارت وجود ندارد، گرفتن و شکار زنده آنها از طبیعت، علاوه بر اینکه امکان انتقال برخی بیماری ها را به سایر حیوانات اهلی و انسان دارد، ممکن است به محیط زیست و بقا گونه مدنظر در طبیعت آسیب جدی وارد نماید. پیشنهاد می شود که حتماً قبل از اقدام به خرید این گونه حیوانات، بررسی و تحقیق جامعی از دامپزشکان و متخصصین حیوانان خانگی صورت گیرد تا بهترین انتخاب ممکن حاصل شود

   

   در کنار انتخاب و خرید هر حیوان خانگی، ملزومات تغذیه ای و نگهداری همان گونه را نیز باید در نظر گرفت تا حداکثر سلامت و آسایش برای آن حیوان خانگی فراهم شود. نکته خاص پرورش و نگهداری جوندگان و پستانداران کوچک خانگی این موضوع است که علاوه بر تغذیه و فضای مناسب جهت نگهداری هرگونه از جوندگان اهلی، وسایل بازی و سرگرمی مناسب با توجه به جثه و خلق و خوی هرگونه، دارای اهمیت خاص خود است.

   وسایلی مانند تونل بازی، چرخ بازی (چرخ و فلک)، وسایل جویدنی که حس جویدن را در کنار حفظ یا بهبود سلامت تأمین نماید، تاب پرنده، توپ و محفظه های استراحت یا مخفی شدن و... با توجه به خلق و خوی رایج در هر گونه قابل تهیه و گذاشتن در محوطه یا باکس نگهداری حیوانات است. همچنین، بستر نگهداری نیز ممکن است با توجه به گونه و نوع حیوان جونده خانگی تغییر کند. به عنوان مثال، چین چیلاها همانطور که گفته شد، نیازمند بستر شنی مناسب برای غلتیدن در آن جهت پاکسازی بدن خود هستند.

با توجه به همین این نیازهای خاص که گفته شد، اپلیکیشن و وب سایت مرغابی، امکان بررسی و مقایسه بین گزینه های در دسترس در بازار به سهولت و در کنار امکان بهره مندی از خدمات مشاوره ای تخصصی در اختیار علاقمندان و صاحبان جوندگان اهلی و خانگی قرار می دهد.