همان طور که در مقالات قبلی پیرامون حیوانات خانگی از جمله مقاله "10 وسیله ضروری برای به سرپرستی گرفتن و نگهداری سگ و گربه در منزل و تاریخچه نگهداری از سگ و گربه" آمده است، رابطه انسان با حیوانات خانگی و به خصوص گربه ها قدمتی طولانی دارد که در منابع از 2 هزار تا حتی بیش از 10 هزار سال تخمین زده شده است. گرچه رفتار دلفریبانه و همنشینی تنگاتنگ گربه ها با انسان باعث شده است که گربه ها و سگ ها به محبوب ترین حیوانات خانگی در سراسر دنیا تبدیل شوند، اما همیشه نکاتی نیز در نگهداری از این حیوانات مایه نگرانی بوده است. به خصوص، همیشه نگرانی هایی در مورد مخاطرات احتمالی حیوانات خانگی برای خانواده صاحبان خود، جزو موضوعات بسیار بحث برانگیز بوده است.

برخی گروه های انسانی بیشتر از سایرین از نظر مخاطرات احتمالی گربه ها برای سلامتی انسان موردتوجه قرار دارند که شامل افراد دارای نقص در سیستم ایمنی، افراد دارای حساسیت و آلرژی (به خصوص نسبت به مو و ترشحات بدن گربه ها) و البته بانوان آبستن می شود. این افراد باید احتیاط لازم را در نگهداری از گربه ها و ارتباط نزدیک و مداوم با آنها لحاظ کنند. در کنار این موارد، مباحثی نیز مطرح شده اند که ممکن است بیشتر جنبه شایعه یا شبه علم داشته باشند و از نظر علمی مستند نشده باشند که شرح آنها می تواند در ادامه این مطلب پاسخگوی سؤال مطرح شده در عنوان مقاله باشد. اما ابتدا به موارد مستند و علمی در رابطه با ریسک های نگهداری از گربه پرداخته خواهد شد.

1- افراد دارای نقص سیستم ایمنی و نگهداری از گربه ها: اگر فردی به دلیل بیماری یا مصرف داروهای خاص دچار نقص در سیستم ایمنی شده است، نگهداری از گربه می تواند برای او مخاطراتی داشته باشد که اخذ مشورت از افراد متخصص (پزشک یا دامپزشک) را ایجاب می کند. بیماری هایی قابل بروز به دلیل وجود گربه در منزل هستند که وجود نقص ایمنی می تواند بروز آنها را برای سلامتی فرد به یک چالش جدی تبدیل نماید که برخی از مهم ترین آنها به شرح زیر است.

بیماری های منجر به اسهال مانند عفونت ناشی از تک یاخته ژیاردیا (Giardia)، باکتری سالمونلا (Salmonella)، باکتری کامپیلوباکتر (Campylobacter) و کریپتوسپوردیوم پاروُم (Cryptosporidiumparvum) جزو رایج ترین و مهم ترین ها هستند. به ویژه سالمونلوز (Salmonellosis) بسیار مهم است که ناشی از باکتری سالمونلا است و عمدتاً از طریق آلودگی دهانی به هر ماده آلوده شده به فضولات حیوانات قابل انتقال از گربه و سایر حیوانات به انسان است. این بیماری می تواند منجر به سپسیس یا سپتیسمی یا اصطلاحاً گندخونی شود که عفونت گسترده و منتشر شده در تمام بدن از طریق جریان خون را شامل می شود که برای افراد دارای نقص ایمنی می تواند یک تهدید جدی و حتی مرگبار باشد.

بیماری سل نیز که امروزه جزو بیماری های تحت کنترل درآمده توسط بشر است، در زمان های قدیم یک بیماری بسیار خطرناک و کشنده بوده است که موجب مرگ و میر گسترده در جهان می شد. عامل این بیماری گونه های مختلف باکتری های مایکوباکتریوم مانند مایکوباکتریوم توبرکلوزیس و مایکوباکتریوم بویس است که به نقاط مختلف بدن حمله می کند؛ اما حمله به ریه ها و ایجاد مشکلات ریوی تنفسی جدی بسیار شایع تر است. اما امروزه با وجود بسیار نادر بودن آن، می تواند در صورت انتقال به افراد دارای نقص در سیستم ایمنی، منجر به خطر جدی برای سلامتی و حیات آنها شود.

بیماری دیگری که در صورت انتقال از گربه ها به افراد دارای نقص سیستم ایمنی می تواند خطر جدی برای آنها به بار آورد، بیماری یا تب خراش گربه یا چنگ زدگی گربه (Cat-scratch disease/CSD) است که از طریق گاز گرفته شدن یا خراش پنجه گربه یا گاهی لیسیدن توسط گربه ها منتقل می شود و حتی گهگاه گزارش شده که خارها یا تراشه های چوب مرتبط با بدن سگ ها و گربه ها نیز می تواند باعث انتقال آن شود. معمولاً بین 3 تا 14 روز پس از گازگرفتگی یا چنگ زده شدن توسط گربه، علائم بیماری رخ می دهد که شامل مواردی مانند خستگی، تب، تورم غدد لنفاوی، کم اشتهایی و سردرد است. اگر در مواردی مانند افراد دارای نقص در سیستم ایمنی این بیماری منجر به سپتیسمی شود می تواند حتی منجر به عفونت و آلودگی قلب و مغز (التهاب مغز) شده و کشنده باشد.

2- افراد دارای حساسیت (آلرژی) و نگهداری از گربه ها: مبتلایان به آلرژی و به ویژه آسم نیز باید در نگهداری از گربه و لمس آن احتیاط کنند. اگر حتی آلرژی خفیفی در فرد نسبت به گربه ها وجود داشته باشد، می تواند در معرض گربه ها قرارگرفتن منجر به تحریک آسم و عوارض آن شود. گربه ها پروتئینی به نام Felis Domesticus 1 (به اختصار Fel D1) را در ادرار، بزاق یا شوره بدن خود دارند که در معرض آن قرارگرفتن می تواند باعث ایجاد حملات آلرژی و آسم در افراد حساس شود. البته مطالعات علمی نشان داده که کودکانی که در خانواده ای دارای حیوانات خانگی و از جمله گربه ها بزرگ می شوند، احتمال کمتری برای ابتلا به آسم و آلرژی از منشأ آنها دارند.

3- بانوان آبستن و نگهداری از گربه ها: آنچه در سطح جوامع انسانی سبب بیشترین نگرانی در مورد نگهداری گربه ها در منزل شده است به این موضوع برمی گردد؛ بنابراین، اینکه آیا واقعاً گربه ها بر باروری و زنان آبستن تأثیری منفی دارند و این تأثیر چگونه منتقل می شود را باید به خوبی شفاف سازی نمود.

بخش عمده ای از جنین های آلوده شده به این عامل بیماری زا تا زمان به دنیا آمدن علامتی از خود نشان نمی دهند و بعد از تولد است که به مرور نشانه های بیماری در آنها توسعه پیدا می کند. اما ممکن است در مواردی منجر به سقط جنین، عقب ماندگی از رشد در جنین، زایمان زودرس و حتی مرده زایی شود. در نوزادان نیز نشانه های آن عمدتاً مواردی مانند از دست دادن بینایی، هیدورسفالی (اصطلاحاً آب آوردن مغز)، تشنج و ناتوانی ذهنی را شامل می شود. در افراد بالغ دچارشدن به این عامل بیماری زا بسیار کمتر خود را بروز می دهد و حتی ممکن است فرد متوجه آن نشود. معمولاً در افراد بالغ و دارای سیستم ایمنی عادی یا قوی می تواند علائمی مانند آنفلوانزا همراه با التهاب غدد لنفاوی یا درد عضلانی بروز دهد که چند هفته یا بیشتر طول می کشد و در موارد نادری نیز عوارض چشمی به دنبال دارد.

در افراد دارای ضعف سیستم ایمنی (مانند افراد مبتلا به HIV یا ایدز) ممکن است علائم شدیدتری مانند سردرد، گیجی، تب و تشنج و حالت تهوع رخ دهد. انتقال بیماری تاکسوپلاسموزیس از گربه به انسان، خود نشان می دهد که چرا در مورد ارتباط انسان با گربه ها، بیشتر نوزادان، زنان آبستن و افراد دارای نقص ایمنی مورد احتیاط قرار می گیرند. اما روش انتقال است که بخش بزرگی از پرسش اصلی این مقاله را پاسخ می دهد.

با توجه به راه های انتقال این بیماری، چند راهکار اصلی برای جلوگیری از انتقال این بیماری از گربه ها و آلوده شدن گربه ها به این عامل بیماری زا وجود دارد که به شرح زیر است. با توجه به اینکه عامل اصلی انتقال این بیماری فضولات حیوان ناقل آن است، جعبه مناسب و استانداردی برای خاک بستر گربه درنظر گرفته شود و روزانه خاک بستر گربه با رعایت احتیاط های زیر عوض شود.

از مصرف گوشت نیم پز پرهیز نموده و برش های با قطر مناسب از گوشت را با دمای مناسب پخته و قبل از مصرف سه دقیقه صبر شود. در مورد گوشت شکار و گوشت چرخ کرده بیشتر به پخت کامل آن دقت شود و تمام لوازم آشپزخانه (به ویژه وسایل مورد استفاده مستقیم در آشپزی مانند تخته برش و چاقو و...) که با گوشت خام در تماس بوده اند، به خوبی شسته و ضدعفونی شوند. به افرادی که دارای سیستم ایمنی ضعیف تری هستند توصیه می شود که با مشاور پزشکی و بهداشتی خود در مورد انجام آزمایش های مناسب در زمان های مناسب برای تشخیص احتمالی ابتلا به عوامل بیماری زای منتقله از حیوانات (بیماری های مشترک انسان و حیوان) مشورت لازم را داشته باشند.

یک راه مطمئن برای جلوگیری از گرفتن بیماری تاکسوپلاسموز از گربه ها، محافظات از گربه خانگی خود در برابر ابتلا به این بیماری است. در این صورت دیگر نگرانی چندانی برای خطر احتمالی گربه برای بانوان آبستن یا افراد دارای سیستم ایمنی ضعیف تر وجود ندارد. راهکارهای اصلی پیشگیری از گربه ها به این بیماری موارد زیر را شامل می شود. برای تغذیه گربه خانگی خود از غذای خشک یا کنسرو شده از برندهای معتبر و تاییدشده استفاده شود و هرگز به گربه ها گوشت خام داده نشود. حتی الامکان رفت و آمد گربه ها از منزل به بیرون محدود و کنترل شود (به ویژه ارتباط با حیوانات بیرون از منزل) تا عامل انتقال بیماری به گربه نشوند. می توان در مورد نحوه کنترل رفت و آمدها و روابط گربه خانگی خود با حیوانات و محیط اطراف از دامپزشکان مشورت گرفت.

شاید این سؤال در اینجا پیش آید که آیا بیماری توکسوپلاسموز قابل درمان است؟ همان طور که گفته شد، علائم این بیماری در افراد بالغ و عادی می تواند آن قدر خفیف باشد که فرد متوجه آن نشود و به طور معمول نیز طی نهایتاً چند هفته از بین می رود. در مورد افرادی که در موارد نادر به عوارض چشمی دچار می شوند یا زنان بارداری که به توکسوپلاسموز آلوده می شوند، توصیه به درمان می شود تا از آنها و نوزادشان در برابر این بیماری و عوارض آن محافظت شود. درمان دارویی مناسب برای این بیماری وجود دارد و در طول مدت بارداری و تا مدتی بعد از تولد نوزاد نیز نظارت دقیق بر مادر و نوزاد ادامه می یابد تا از درمان کامل اطمینان حاصل شود. برای درمان این بیماری از داروهای ضد انگل و آنتی بیوتیک های مناسب استفاده می شود و در صورت بروز التهاب چشمی از کورتیکواستروئیدهای کاهنده التهاب برای تسکین زودتر و بهبود بینایی استفاده می شود. داروهایی مانند پیریمتامین و داراپریم یا سولفادیازین برای درمان آن رایج و قابل تجویز هستند.

در اینجا نوبت به این می رسد که به این سؤال پرداخته شود که آیا موی گربه ها باعث ناباروری در انسان و مخاطره در سلامتی بانوان آبستن می شود یا نه؟

در مورد بیماری زایی پوشش گربه ها برای انسان همان طور که گفته شد، تنها عامل نگرانی منطقی می تواند آلرژی زایی گربه ها برای افراد حساس باشد که از پروتئین آلرژی زای موجود در بزاق و پوست (غدد چربی موجود در پوست آنها) منشأ می گیرد. با توجه به اینکه گربه ها در هر اینچ مربع (حدود شش و نیم سانتی مترمربع) از پوشش بدن خود دارای حدود صدهزار تار مو هستند که دارای ریزش در مقدار عادی بوده و می تواند به فضای منزل منتشر شود و با توجه به اینکه گربه ها مداوم مشغول لیسیدن پوشش بدن خود هستند، عامل آلرژی زا می تواند از طریق موی گربه هم تا حدی منتقل شود. البته گربه ها می توانند با پوشش بدن خود عواملی مانند گردوغبار، گرده گل ها و گیاهان و سایر عوامل آلرژی زا را در محیط منتقل کنند.

همچنین، در صورت زندگی گربه ها در شرایط بهداشتی نامساعد و بسیار نامساعد و البته در فصل های خاص مانند بهار و تابستان امکان حمل انگل های خارجی مانند جرب (گال)، کک و کنه بر روی بدن خود نیز دارند. البته احتمال انتقال سایر عوامل ناخواسته مانند درماتوفیتوز (Dermatophytosis) یا کچلی ناشی از قارچ پوستی یا اصطلاحاً کرم حلقوی (در انگلیسی Ringworm که البته ربطی به کرم ها ندارد و عامل آن همان طور که گفته شد یک قارچ پوستی است) نیز از طریق پوشش بدن گربه ها وجود دارد که بیشتر در گربه های ولگرد و خیابانی شایع است. این موارد نشان می دهد که آنچه می تواند باعث ایجاد چالش برای سلامتی انسان از طریق پوشش بدن و موی گربه ها شود یک عامل ذاتی نیست و بیشتر به عدم رعایت مسائل بهداشتی و ایمنی در به سرپرستی گرفتن و نگهداری از گربه ها مربوط می شود.

اگر باکس مناسب خاک گربه برای گربه ها در نظر گرفته شود، به طور منظم و با رعایت موارد بهداشتی باکس خاک گربه و محل استراحت و زندگی گربه نظافت شود، گربه ها به موقع برای کوتاه نمودن و پیرایش موهای بدن و بازدید دامپزشکی برده شوند و حتی برای افراد مستعد آلرژی دستگاه تصفیه هوای خانگی در نظر گرفته شود و نظر پزشک متخصص بیماری های آلرژیک اخذ شود و با تأیید او و دامپزشک برای این افراد گربه به سرپرستی گرفته شود، خطر انتقال عوامل آلرژی زا و بیماری زا از طریق مو و پوشش بدن گربه ها به حداقل ممکن می رسد؛ بنابراین می توان نتیجه گیری نمود که آنچه در مورد اثر نابارور کننده و سقط کننده گربه ها بر انسان و بانوان آبستن به شکل گسترده و بسیار نگران کننده ای در سطح جامعه در حال پخش شدن است، اصولاً مبتنی بر شواهد علمی شفاف و قابل اتکایی نیستند.