تأثیر روغن گیاهی در جیره طیور و بررسی تفاوت روغن و پودر چربی

صنعت طیور صنعت بسیار مهمی است. طیور به پرندگان و مرغ های آبی و دانه خوار اهلی که برای تولید گوشت و تخم مورداستفاده قرار می گیرند، اطلاق می شود. حدود ۲۸۰ میلیون مرغ سالیانه در ایالت متحده آمریکا برای تولید تخم مرغ جهت مصرف انسان و حدود ۲۴ میلیون مرغابی در این کشور و تعداد ۱۲۰ میلیون قطعه جوجه گوشتی ماهانه در ایران همگی گواه بر اهمیت پرورش طیور هستند. در واقع، تخمین زده می شود که گوشت مرغ پرمصرف ترین پروتئین حیوانی در جهان باشد. چربی و روغن به طور کلی در جیره طیور برای افزایش غلظت انرژی استفاده می شود

خوراک های غنی شده با چربی کارایی انرژی و بهره وری خوراک را در طیور افزایش می دهد. علاوه بر این روغن، جذب ویتامین های محلول در چربی و خوش خوراکی جیره ها را بهبود می بخشد، گردوغبار خوراک ها را کاهش داده و سرعت عبور غذا در روده را نیز کاهش می دهد که زمان بیشتری را برای جذب کافی مواد مغذی فراهم می کند. علاوه بر این، پروفایل اسیدهای چرب بافت عضلانی منعکس کننده پروفایل چربی رژیم غذایی است و می تواند سطح لیپوپروتئین ها و تری گلیسیرید خون را تغییر دهد. به عنوان یک قاعده، استفاده از اسیدهای چرب غیراشباع (UFA) در جیره طیور باعث بهبود کیفیت محصول می شود (به عنوان مثال ω3 و ω6).

روغن چیست:

روغن به ترکیباتی گفته می شود که با آب ترکیب همگن نمی سازند و معمولاً به دلیل وجود چگالی پایین تر در سطح آب قرار می گیرند. به دو شکل مایع و جامد دیده می شوند. موضوع در اینجا روغن های مایع هستند. روغن ها متشکل از ترکیبات منو گلیسیرید، دی گلیسیرید و تری گلیسیرید هستند. البته روغن های از جنس تری گلیسرید معمولاً در دمای اتاق به شکل مایع در نخواهند آمد.

5 ویژگی روغن های گیاهی:

روغنی که از دانه ها و بذر گیاهان در کارخانجات یا به صورت دستی گرفته می شود.

• دارای ۹۰۰۰ کیلوکالری انرژی
• منبع مناسب اسیدهای چرب ضروری
• بالا بودن میزان ویتامین های محلول در چربی شامل: ویتامین A، ویتامین D، ویتامین E و ویتامین K.
• مایع بودن در دمای پایین
• حرارت پذیری بالا

در طیور صنعتی به واسطه اهمیت سرعت رشد، تراکم بالا (تعداد جوجه در واحد مترمربع) و وجود بازارهای رقابتی، تأمین انرژی موردنیاز پرنده برای بهترین عملکرد ما را ملزم به استفاده از میزان روغن در طول دوره های مختلف رشد پرنده در میزان های مختلف هستیم. برای این کار بهترین منابع روغن های گیاهی عبارت اند از: سویا، کلزا، آفتاب گردان، زیتون، کنجد، پنبه دانه، نارگیل، گردو، تخم کتان و بادام زمینی هستند. می توان گفت روغن های گیاهی که بیشتر در صنعت طیور استفاده می شوند روغن آفتاب گردان، سویا و کلزا هستند.

چه روغن هایی در صنعت طیور استفاده می شود؟

به علت بالابود قیمت روغن در بازار و عدم مقرون به صرفه بودن و وجود ارز دولتی نهاده بسیاری از مرغداری ها با استفاده از ذرت انرژی موردنیاز پرنده را تأمین می کنند که با توجه به عدم بالانس جیره و پایین بودن انرژی ذرت مشکلاتی را برای رشد و تولید پرنده به وجود می آورد. روغن های که در بازار ایران در صنعت طیور استفاده می شوند عبارت اند از

1. روغن سویا (گیاهی):

   روغن سویا به دو شکل خام و فراوری شده استفاده می شود. در مورد انرژی تفاوت زیادی ندارند تنها تفاوت در شکل ظاهری از لحاظ تیره یا روشن بودن و بوی آن هاست.

2. روغن کشتارگاهی:

   در این نوع روغن از پسماند کشتارگاه های دام و طیور از پوست تا چربی های محوطة شکمی استفاده می شود. این چربی ها برای صابون سازی و صادرات استفاده می شود. اگرچه از لحاظ کیفیت زیاد مناسب نیستند، ولی در زمان کمبود روغن در بازار توانست تا حدی مشکل مرغداران را رفع کند.

3. روغن فست فودی:

   همان طور که از اسم این روغن پیداست از پسماند رستوران ها و فست فود ها به دست می آید. در مخازنی با استفاده لِردگیری و شفاف سازی در بعضی از روش ها با استفاده از خاک در انتهای مخزن و در بعضی دیگر با استفاده از مواد شیمیایی شفاف سازی می شوند

4. روغن ماهی

   روغن ماهی دارای درصد بالایی از اسیدهای چرب غیراشباع با زنجیره بلند (PUFA)، به ویژه اسیدهای چرب امگا 3 است که آسیب اکسیداتیو را افزایش می دهد و بر طعم محصولات حیوانی تأثیر منفی می گذارد. روغن ماهی در اسیدهای چرب امگا 6 و اسید لینولئیک فقیر است. دو نوع اسید چرب امگا 3 در پودر ماهی یافت می شود: ایکوزاپنتانوئیک اسید (EPA)، اسید دوکوزاهگزانوئیک (DHA) و اسید آلفا لینولنیک (ALA) در دانه های گیاهان یافت می شوند و می توانند در بدن به EPA و DHA تبدیل شوند. روغن ذرت، چربی حیوانی، ترکیبات چربی حیوانی و گیاهی و روغن ماهی بر مصرف خوراک تأثیری نمی گذارند، اما نرخ رشد و نرخ تبدیل خوراک (FCR) را در جوجه های گوشتی تحت استرس گرمایی در مقایسه با جیره های بدون روغن بهبود می بخشند.

   منابع غذایی ω3 PUFA، مانند روغن ماهی یا روغن بذر کتان، تأثیر مثبت و معناداری بر ایمنی هومورال، یعنی تیتر آنتی بادی علیه ویروس بیماری نیوکاسل (NDV) دارند. روغن ماهی هیچ اثر منفی بر عملکرد ایمنی جوجه های گوشتی ندارد. علاوه بر این، روغن ماهی به طور قابل توجهی تیتر آنتی بادی و درصد وزن نسبی بورس و طحال را در مقایسه با رژیم غذایی شاهد افزایش می دهد. پرندگانی که از رژیم غذایی با نسبت ω6: ω3 بیشتر از سطوح توصیه شده تغذیه می کنند، آسیب به سلول های اپیتلیال روده را نشان می دهند. علاوه بر این، نسبت پایین ω6: ω3 باعث افزایش مالون دی آلدئید (MDA) در بافت ها، از جمله ماهیچه ها شده و در نتیجه کیفیت گوشت را مختل می کند.

شاخص تعیین کیفیت روغن ویژه طیور چیست؟

در نوع روغن مصرفی در طیور تقریباً تمامی مرغداران توجهشان به رنگ و شفافیت روغن است در حالی که بیشترین امکان تقلب دقیقاً همین جا است. تصور عموم مرغداران در انتخاب روغن رنگ آن است در حالی که باید به پراکسید و اندیس عدد یدی توجه کنند. اما متأسفانه به علت عدم آگاهی فریب می خورند به جرئت می توان گفت گاهی پایین ترین کیفیت روغن به علت رنگ خوب درصد قابل توجهی از سهم بازار را می گیرد بدون آنکه انرژی موردنیاز برای پرنده را تأمین کنند

چطور یک روغن خوب برای مرغداری خرید کنیم؟

با استفاده از شاخص های زیر می توان یک روغن خوب انتخاب کرد:

1. اندیس عدد یدی:

   این شاخص بهترین روش برای خرید یک روغن خوب است. اندیس عددی یدی یعنی گرم ید جذب شده توسط ۱۰۰ گرم روغن و یا چربی.

   اندیس عدد یدی در روغن های مختلف جهت استفاده طیور چند است:

   • روغن سویا: ۱۲۰-۱۴۳
   • روغن ذرت: ۸۹-۹۰
   • روغن زیتون: ۷۵-۹۴
   • روغن کلزا:۱۰۳

   نکته: حداقل اندیس یدی برای روغن در استاندارد کشور ما عدد ۷۵ تعریف شده است و روغن‌هایی که عدد یدی پایین تر از ۷۵ را نشان دهد جهت استفاده مناسب نیستند.

2. پراکسید:

   اکسید شدن یکی از روش های فاسد شدن مواد غذایی است به عبارت دیگر میزان اکسیژن فعال موجود در یک کیلوگرم نمونه روغن. هرچه پراکسید بالاتر باشد؛ یعنی فسادپذیری روغن بالاست عدد استاندارد در روغن های سالم در حدود ۶ است.

۶ تأثیر روغن خوراکی در جیره طیور:

همان طور که می دانید طیور توانایی بویایی قدرتمندی ندارند، پس چطور کیفیت بو و رنگ روغن برای ما مهم است؟ جواب این سؤال برمی گردد به خلقت این پرنده که با وجود بویایی ضعیف ولی اگر از روغن با کیفیت پایین در جیره استفاده شود، روی مصرف خوراک تأثیر داشته و کاهش می یابد

انرژی موردنیاز برای طیور بسته به نوع یا مرحله پرورش یا تولید متفاوت است. بهترین منبع برای تأمین انرژی ذرت است؛ اما ذرت به دلیل میزان انرژی پایین تر از نیاز پرنده به تنهایی قادر به تامین انرژی مورد نیاز پرنده نیست، اما روغن با انرژی معادل ۹۰۰۰ کیلوکالری بر کیلوگرم، حدود سه برابر بیشتر از ذرت انرژی داشته و می تواند به راحتی کمبود انرژی را جبران کند. علاوه بر این، موارد مثبت ذیل نیز قابل توجه است:

• خوش خوراک کردن دان مصرفی
• جلوگیری از گرد غبار هنگام آسیاب
• بهبود ضریب تبدیل خوراک
• تسریع در رشد و جذب ویتامین های محلول در چربی
• کاهش عوارض تنش گرمایی (برخلاف تصور برخی از مرغداران استفاده از روغن در فصل گرم مفید است)
• بهبود عملکرد سیستم دفاعی بدن

در جیره طیور گوشتی میزان روغن تا ۳ درصد و در تخم گذار تا ۶ درصد جیره هم می رسد.

پودر چربی چیست؟

محصولی که تحت عنوان پودر چربی در صنعت دام و طیور شناخته می شود، عمدتاً نمک کلسیمی یا صابون کلسیمی اسیدهای چرب است که از واکنش صابونی سازی یا ساپونیفیکیشن (Saponification) بین روغن یا محصول فرعی تصفیه روغن با اکسید کلسیم به دست می آید. این محصول که اغلب به شکل پودر نرم با رنگ متمایل به کرم یا قهوه ای و دارای بوی ملایم صابون دیده می شود، بیشتر از صنعت طیور در صنعت دام کاربرد دارد. دلیل کاربرد عمده این محصول در صنعت دام به محدودیت های تغذیه ای استفاده از روغن به شکل مستقیم در صنعت دام باز می گردد. زیرا در دام نشخوارکننده، استفاده از روغن و چربی (به خصوص اگر حاوی اسیدهای چرب غیراشباع باشد) باعث اختلال در هضم میکروبی مواد خوراکی می شود و می تواند ضربه های شدید و یا حتی در مواردی جبران ناپذیر به سلامت و عملکرد دام وارد نماید.

به همین دلیل است که امروزه بخش عمده چربی مستقیم افزوده شده به جیره دام را پودر چربی تشکیل می دهد، اما این محصول در صنعت طیور هم کاربرد رو به فزونی دارد که دلیل و محل استفاده از آن در صنعت طیور در بخش بعدی توضیح داده خواهد شد.

جهت اطلاعات بیشتر در مورد انواع پودر چربی، مزایا و محدودیت ها و کاربرد آن به مطلب پودر چربی چیست و چرا استفاده از پودر چربی در تغذیه دام و طیور رو به افزایش است؟ مراجعه شود.

تفاوت پودر چربی و روغن های طیوری در جیره طیور

آنچه که تفاوت اصلی پودر چربی و روغن را در تغذیه طیور در بر می گیرد، عمدتاً به نحوه استفاده از این دو محصول در صنعت طیور باز می گردد. با وجود اینکه روغن ها دارای محدودیت مصرف چشمگیری در صنعت طیور نیستند، اما استفاده از آنها در میکس و نگهداری خوراک طیور دارای چالش های مختص خود است. افزودن روغن ها به ترکیب جیره طیور معمولاً در هنگام میکس خوراک صورت می گیرد که اگر روغن مایع مورداستفاده نباشد، باید ابتدا توسط حرارت به شکل مایع درآمده و سپس به خوراک در حال مخلوط شدن افزوده شود. این الزام به مایع سازی منبع چربی به وسیله حرارت و افزودن آن قبل از دوباره جامد شدن آن، می تواند برای مرغداران دست و پا گیر و حتی یک چالش در ایمنی کار باشد.

از سوی دیگر، مواد افزودنی مایع معمولاً وقتی به یک ترکیب جامد و مشابه با پودر مثل دان طیور افزوده می شوند، علاوه بر اینکه امکان کلوخه شدن پیش می آید که قابل رفع است، باید یک زمان تأخیر را برای آغاز فرایند مخلوط شدن آن ها با سایر اجزا جیره لحاظ نمود. بدون درنظرگرفتن این موضوع ممکن است که خطای محسوسی در لحاظ نمودن زمان لازم برای مخلوط شدن کامل و یکدست آن با تمام خوراک رخ دهد و عواقب بعدی در سلامت و یکنواختی و عملکرد گله رخ نماید.

علاوه بر این، در تولید خوراک پلت برای طیور نیز ممکن است نیاز باشد که منبع چربی زیادی جهت تأمین دانسیته یا چگالی انرژی کافی در جیره افزوده شود. این موضوع با توجه به بهبود روزافزون سرعت رشد و در نتیجه نیاز روزافزون به افزایش انرژی جیره جهت رسیدن به این پتانسیل، هر روز بیشتر از قبل امکان وقوع دارد. اما افزودن چربی و به خصوص چربی مایع یا روغن به ترکیب پلت نیز محدودیت های خود را دارد و اگر از حد خاصی عبور نماید می تواند منجر به از بین رفتن قوام و شکل منسجم در پلت شود.

نکته دیگری که در این میان وجود دارد تفاوت ترکیب اسیدهای چرب موجود در پودرچربی دامی با پودرچربی تخصصی طیور است. زیرا بر خلاف دام که افزایش اسیدهای چرب غیراشباع در جیره آن باعث افزایش اثرات منفی چربی بر هضم میکروبی می شود، در طیور افزودن اسیدهای چرب غیراشباع در جیره می تواند باعث بهبود هضم و جذب چربی و در نتیجه عملکرد طیور شود. با توجه به این موضوع است که در پودر چربی طیوری سعی می شود تا نسبت اسیدهای چرب غیراشباع به اشباع بالاتر رفته و به نسبت ۳ به ۱ (غیراشباع به اشباع) برسد.

بنابراین، استفاده از چربی غیر جامد در ترکیب پلت مورداستفاده در خوراک طیور نیز محدودیت هایی دارد. پس می توان از پودرچربی و به خصوص پودر چربی اختصاصی طیور جهت تولید پلت با انسجام کافی و هم زمان با آن دارای مقادیر کافی از انرژی و اسیدهای چرب مفید و ضروری جهت تامین نیازهای سویه های جدید و دارای عملکرد بالا استفاده نمود.

با توجه به مواردی که در بالا گفته شد، مشاهده می شود که انتخاب منبع چربی مناسب برای جیره طیور یک الزام برای رسیدن به بهترین عملکرد گله است. در این راستا، مقایسه و بررسی منابع چربی موجود در بازار به طور کامل و جامع یک عامل کلیدی و بسیار راهگشا است که امکان دارد به دلیل سختی و زمان بر بودن مورد غفلت واقع شود. اکنون اپلیکیشن و وب سایت مرغابی، به سهولت امکان بررسی و مقایسه منابع مختلف موجود در بازار را از لحاظ مؤلفه های مختلف به فعالین عرصه طیور ارائه می دهد که این خدمت را با ارائه خدمات مشاوره تخصصی مورد پشتیبانی جدی قرار می دهد. امید است که با بهره مندی همکاران عرصه صنعت طیور از این خدمات در حوزه های مختلف، بهبود عملکرد روزافزون در تمامی اجزا زنجیره صنعت طیور حاصل شود.